Henk Spaan had al snel door dat Ajax in de bestuurlijke samenstelling waarmee het aan het seizoen begon niet succesvol zou worden. De journalist zag de Amsterdammers onder leiding van Raad van Commissarissen-voorzitter Pier Eringa meermaals de fout in gaan en dat leverde een pijnlijke eerste seizoenshelft op. Spaan mist kwaliteiten bij veel aankopen van Sven Mislintat en zag dat uitmonden in een pijnlijke bekeruitschakeling tegen USV Hercules, maar tegelijkertijd weet de columnist dat het zomaar weer de andere kant op kan vallen voor Ajax.

Waar Ajax onder leiding van John van ’t Schip weer langzaam leek op te krabbelen, ging de ploeg bij afwezigheid van de oefenmeester hard onderuit tegen USV Hercules. De amateurs waren met 3-2 te sterk voor de ploeg van op dat moment interim-trainer Michael Valkanis. ‘Ik heb me enigszins geërgerd aan die hulptrainer’, reageert Spaan op diens naam. ‘Ik heb het idee dat die man helemaal niet weet waar hij het over heeft. Het lijkt me een slechte zaak, want ik snap helemaal niet waarom je met mensen die hun waarde niet bewezen hebben in de basis zou moeten beginnen. Ávila kan er echt geen fluit van. Toevallig hadden zij een rechtsbuiten die wel een man kon passeren en dan vraag je om problemen.’

Het is niet de enige nieuweling van Ajax waar Spaan zijn vraagtekens bij zet. Ook op het middenveld zag hij het – zowel tegen PEC Zwolle als USV Hercules - niet goed uitpakken. ‘Tahirovic heb ik tegen Sparta en PEC totaal zien verzuipen. Hij is een hele jonge speler, misschien wordt het ooit nog wat, maar het leerproces hoort zich dan in het tweede elftal af te spelen. Hij weet niet waar hij moet lopen bij balverlies. En dat is er vaak bij Ajax. Taylor kun je afschrijven voor het middenveld en hij kan beter een verrekijker meenemen. Dan kan hij het van veraf nog een beetje waarnemen. Tahirovic speelt op de positie die Álvarez ook innam en Álvarez kon alle gaten dichtlopen. Tahirovic heeft in zijn hele leven nog nooit een gat dichtgelopen en hij is bovendien niet zo goed in het persoonlijke duel. Het is gewoon vragen om problemen.’

Zodoende liep Ajax, net toen de weg naar boven ingeslagen leek, tegen de amateurs tegen een flinke zeperd aan. Geheel uit het niets kwam het desondanks niet, want enkele dagen eerder bleek ook winnen van PEC Zwolle een brug te ver. Ook tijdens dat duel raakte Spaan niet onder de indruk van Valkanis. ‘Op de tribune zeiden we al vrij snel tegen elkaar dat er enorme gaten lagen op het middenveld, maar die man deed gewoon niets. Ik meen dat hij en Taylor in de loop van de eerste helft even een gesprekje hadden aan de zijkant en daarna ging Taylor iets gedisciplineerder voetballen, maar ik begrijp het niet. Die jongen speelt tegen AEK Athene een vrije goede wedstrijd en bij Jong Oranje speelt hij ook goed, waar komt die wisselvalligheid dan vandaan? Het gaat om discipline en mentaliteit.’

In de afgelopen tijd werd ook geëxperimenteerd met het samenspelen van Brian Brobbey en Chuba Akpom. De twee spitsen hebben zich dit seizoen al meermaals doeltreffend getoond, maar Spaan ziet het duo niet op de goede manier samenwerken. ‘Van ’t Schip en Valkanis denken dat ze met twee spitsen naast elkaar moeten gaan voetballen, maar dat moet je niet doen. Het gat erachter wordt alleen maar groter. Je kunt toch tellen? Akpom stond er gewoon naast, ging eroverheen en dat met Taylor, die de vijfde voorhoedespeler is.’

'Eringa heeft verschrikkelijke fouten gemaakt'

Dan zetten we even een aantal stappen terug. Ajax begon het seizoen met een nieuwe clubleiding en hoewel er aanvankelijk nog wat optimisme te bespeuren was bij de buitenwacht, is daar bij Spaan nooit sprake van geweest. ‘Ik had er van het begin af aan geen goed gevoel over. Alsnog zijn er spelers waarbij ik denk: zo slecht is die aankoop niet. Toen Pier Eringa bij Ajax kwam, zocht ik hem op Google op en zag ik een vrij succesvolle loopbaan in het Nederlandse bedrijfsleven. Inmiddels ben ik erachter dat je dat kunt hebben en toch gespeend kunt zijn van managementskills, want die man had meteen iemand naast zich moeten zetten die wél verstand van voetbal heeft. Jan van Halst is best een aardige gozer, maar verder dan hele clichématige uitspraken komt hij niet. Dan twijfel je ook aan de gedachtewereld van zo’n iemand. Eringa heeft echt verschrikkelijke fouten gemaakt. De aanstelling van Hendriks is een ontzettende misser.’

Het is voor de schrijver ingewikkeld om één specifiek probleem aan te wijzen waarmee Ajax in de afgelopen maanden te maken heeft gehad. Mislintat is alweer enige tijd vertrokken bij Ajax, maar hij was niet het enige probleem. ‘Het is een hele reeks van vergissingen. Van Halst als verantwoordelijke in de RvC is een fout, want hij kan die verantwoording helemaal niet aan. Maurits Hendriks weet niks van voetbal af en heeft ook niet een soortement van managementsuccessen op zijn cv staan. Uit dat geknoei bij die Olympische Spelen in Rio (de verliezersvlucht, red.) blijkt al dat hij niets van sport weet. Het tekent dat je geen empathisch vermogen hebt. Bij voetballers moet je toch wel een beetje empathie kunnen hebben. Je ziet het aan Van ’t Schip. Hij is waarschijnlijk geen toptrainer in Europees opzicht, maar je ziet dat hij jongens meteen achter zich kan krijgen. Ze willen voor hem werken en dat was meteen duidelijk. Je denkt toch niet dat er iemand bij Ajax een stap harder loopt voor Hendriks? Bij Valkanis zie je het ook: de spelers doen niets voor die man. Ajax had met Van ’t Schip van PEC Zwolle en Hercules gewonnen, zeker.’

Gedurende een lange tijd was het sentiment tijdens de eerste seizoenshelft enkel negatief bij Ajax. Sinds het instappen van Van ’t Schip, de jongen van de club, is dat echter iets verschoven. Bovendien is Spaan van mening dat niet iedere Ajacied door het ijs is gezakt. ‘Brobbey is gewoon een verademing en hetzelfde vind ik van Rensch. Hij is de laatste weken helemaal terug van de extreme vormcrisis die hij heeft gehad. In de slechte wedstrijden van Ajax was hij een van de spelers die overeind bleef. Hij kan zowel centraal als op rechtsback spelen en hij combineert goed met Berghuis. Rensch en Brobbey vind ik dus oké van Van den Boomen ben ik al heel lang fan van. Alleen er hoort een controleur naast hem, want anders zwemt hij ook. Bij Toulouse vormde hij met Spierings een hele goede combinatie. Het was te gek geweest als Van den Boomen naast Álvarez had kunnen spelen.’

Ajax' zoektocht naar een 'zes'

De opiniemaker haalt het al even aan: de zoektocht van Ajax naar een geschikte controlerende middenvelder. De Amsterdammers zoeken op die positie een speler met ervaring en daarbij werd onder anderen Marten de Roon als optie genoemd. Spaan betwijfelt of dat de juiste match zal vormen. ‘Ik vraag me af of De Roon een typische zes is. Dat is ook een jongen die naar voren wil lopen en wil schieten. Als ik kijk naar Jong Oranje, vind ik Dirk Proper best een goede speler. Het voordeel van hem is dat hij niet veel kost, maar tegelijkertijd blijft het bij een dergelijke speler afwachten hoe hij aanhaakt bij een club als Ajax. Het is toch iets anders dan het spelen voor NEC. En van Matusiwa is het onbegrijpelijk dat hij verkocht is. Verder heb ik Riedewald zien spelen tegen Manchester City en hij speelde best een redelijke wedstrijd als controlerende middenvelder. Dan heb je ook Rosario nog, dat heb ik altijd een goede middenvelder gevonden, maar veel van die jongens zijn ook lopers. Het is bijna niet meer zo dat je alleen maar een schopper kunt hebben op het middenveld.’

Het was ook de eerste seizoenshelft waarin Ajax in Europees verband ietwat tegenviel. De Amsterdammers liepen niet constant tegen nederlagen aan, maar de gelijke spelen tegen AEK Athene en Olympique Marseille in het begin van het toernooi deden de club de das al om. Later volgden nederlagen tegen Brighton & Hove Albion en ook Olympique Marseille, waardoor overwintering in de Europa League niet langer realistisch was. Het werd de Conference League en daarvan vindt Spaan het vooral belangrijk dat de jonge Ajacieden nog actief zullen zijn in Europa. ‘De conditie kan nog wel iets beter, want ze zijn wel heel erg moe. Bij PSV hijgen ze niet eens. Het spelen in de Conference League is verder prima. Ze moeten toch ook eens tegen wat betere tegenstanders voetballen. Bodø/Glimt is helemaal geen abc’tje. Tegen AEK Athene zag het er achterin soms alweer dubieus uit, al kreeg Ajax in de laatste minuten nog drie of vier megakansen.’

Tot slot gaat het over de weg die Ajax moet afleggen om weer op het gewenste niveau te komen. Het niveau van 2018/2019 is mijlenver weg, maar in nationaal opzicht moeten de Amsterdammers toch zo veel mogelijk weer zien te gaan concurreren met PSV en Feyenoord. Spaan ziet momenteel niet al te beste voorwaarden bij Ajax, maar hij weet dat een omslag – welke kant op dan ook – altijd nabij kan zijn. ‘In het voetbal kan de zaak verschrikkelijk snel omkeren. Een heel groot nadeel van deze situatie is alleen dat jonge spelers niet enorm worden getriggerd om bij Ajax te blijven. Ze spelen geen Champions League en over de doorstroom kun je wel wijzen naar jongens als Hato en Brobbey, maar dat is ook een proces van een paar jaar, zeker bij Brobbey.’

‘In Jong Ajax loopt het nu niet over’, stelt Spaan, die regelmatig op Sportpark de Toekomst te vinden is, vast. ‘Idumbo Muzambo wil al weg, Van Axel Dongen moet nog bijtekenen en Misehouy wil ook niet tekenen.’ Spaan ziet in de komende maanden dan ook een belangrijke rol voor Alex Kroes – die vanaf 15 maart 2024 de nieuwe algemeen directeur van Ajax zal worden. ‘Er hangt iets van hem af. Of hij een soort stabiliteit in die organisatie kan aanbrengen. Als hij maar niet rancuneus alle aankopen van Mislintat meteen gaat afserveren, want dat lijkt me ook niet verstandig. Het kan best snel omdraaien, want Hato is zeventien, Brobbey is heel jong, Rensch is nog steeds jong. Er zijn genoeg lichtpuntjes, alleen er moet stabiliteit in het elftal komen.’

Spaan: 'Er moet stabiliteit in het elftal komen'

In die fase van het gesprek hamert Spaan er meermaals op: stabiliteit. Het ontbreekt bij Ajax, waardoor er nog veel pieken en dalen vast te stellen zijn. Volgens de auteur hoeft het aantrekken van spelers die stabiliteit brengen niet direct hogere wiskunde te zijn. ‘Ik heb FC Twente dit seizoen een paar keer gezien en ik dacht: die Robin Pröpper is beter dan Sutalo. Hij kost ook helemaal niks en is al 30, 31 jaar. Hij is een gast die een zeker evenwicht kan brengen. Er moet stabiliteit in het elftal komen en ervaring neemt dat met zich mee. Als ze aan een nieuwe controlerende middenvelder denken, dan moet dat wel een jongen van minstens 26, 27 of 28 zijn. Het kopen van jonge spelers is nu wel geweest. Ze moeten fanatiek scouten. In het rechterrijtje van de Franse competitie kun je echt goede spelers halen.’

Jesse ter Haar (X: @jesseterhaar | E-mail: j.terhaar@ajaxshowtime.com)