Feyenoord - Ajax wordt een Klassieker onder hoogspanning zoals de Amsterdammers dat jarenlang niet meer hebben ervaren. De druk op trainer Alfred Schreuder is immens en in De Kuip haakt Ajax bij een nederlaag voorlopig af in de titelrace. Met koploper Feyenoord treft Ajax een gedisciplineerde en attractieve ploeg. Tactische analyse van wat Ajax zondagmiddag in een cruciale Klassieker kan verwachten van Feyenoord.

De laatste Klassieker die Ajax verloor dateert van vier jaar geleden, toen Ajax in De Kuip met maar liefst 6-2 werd afgedroogd. Sindsdien won Ajax alle rechtstreekse ontmoetingen met Feyenoord, maar desondanks is er van optimisme en vertrouwen richting de aanstaande Klassieker weinig sprake in de hoofdstad. Ajax is de huidige nummer 3 van de Eredivisie, met slechts een punt meer dan nummer 5 FC Twente en al vijf punten achterstand op koploper Feyenoord. De ploeg van trainer Arne Slot kan de marge op Ajax zondagmiddag dus vergroten naar acht punten. Bij een dergelijke achterstand kan Ajax de titelaspiraties parkeren.

En die druk is voelbaar in Amsterdam. Ajax wacht al vijf competitieduels op een overwinning en is op teleurstellende wijze met twee gelijke spelen uit de winterstop gekomen. De kritiek op trainer Schreuder is fors en verbeteringen in het spel zijn niet of nauwelijks waarneembaar. De aanstaande Klassieker is er voor Ajax dan ook één van aanhaken of afhaken. In dat laatste scenario is het goed mogelijk dat de dagen van Schreuder bij Ajax zijn geteld.

Zo negatief als de tendens rondom Ajax en Schreuder is, zo positief is deze in Rotterdam. Bij Feyenoord koestert men trainer Slot, die dit seizoen een puike prestatie levert door na het zomerse vertrek van maar liefst vijftien spelers op dit moment koploper van de Eredivisie te zijn en nog altijd actief is in de Europa League en het bekertoernooi. Slot boekt deze goede resultaten met Feyenoord ook nog eens op een aansprekende manier. Dit is hoe de oefenmeester zijn ploeg laat voetballen:

Uitgangspunten

Feyenoord komt steevast voor de dag in een 4-3-3-formatie. In dit systeem is aanvoerder Orkun Kökçü de grote spelmaker en speelt Feyenoord doorgaans op hoog tempo en met veel dynamiek. De Rotterdammers proberen van achteruit verzorgd op te bouwen en geven zonder bal vaak hoge druk naar voren. Met oud-Ajacied Quinten Timber en centrumverdediger Gernot Trauner zijn twee sleutelspelers uit de eerste seizoenshelft momenteel langdurig geblesseerd bij Feyenoord.

Opbouw

In het allereerste stadium van de opbouw is Feyenoord voornemens om verzorgd te voetballen. Als Feyenoord opbouwt vanaf doelman Justin Bijlow positioneren de twee centrumverdedigers zich laag op het veld en zakt een middenvelder kort voor de verdediging uit. Vanuit deze organisatie begint Feyenoord met opbouwen, maar als een tegenstander zeer hoog druk zet nemen de Rotterdammers geen risico. In dat geval kiest Bijlow toch al snel voor de lange bal. Het is aannemelijk dat hij dit tegen Ajax ook veelvuldig zal doen.

In een latere fase van de opbouw, iets hoger op het veld, legt Feyenoord enkele accenten anders. De ploeg van Slot varieert met één à twee controlerende middenvelders kort voor de verdediging. Door deze tactische variatie probeert Feyenoord tegenstanders te misleiden en hoopt het ruimtes te creëren om één van de uitzakkende middenvelders in de voeten aan te spelen. Met Lutsharel Geertruida en Dávid Hancko heeft Feyenoord centrumverdedigers die het voetballende vermogen hebben om deze pass te geven.

Kökçü is hierbij meestal de gewenste bestemming. De Turkse international geldt als de grote spelmaker van Feyenoord en is bezig aan een ijzersterk seizoen. Zeker zodra Kökçü iets te veel ruimte krijgt kan de rechtsbenige middenvelder de bal neerleggen waar hij wil. Toch zal Ajax zondagmiddag naast Kökçü ook rekening moeten houden met Mats Wieffer. De afgelopen zomer van Excelsior overgekomen middenvelder haakt de laatste weken knap aan bij de Feyenoord-hoofdmacht en geldt als een controlerende middenvelder met een goed spelinzicht en dito passing.

In de wedstrijd tegen FC Groningen viel op dat Wieffer zich in de opbouw middels voorwaartse loopacties hoger op het veld ging begeven. Hierdoor kon Kökçü zich laten uitzakken en was hij vaak de vrije man. Ajax zal deze dynamische positiewissel zondagmiddag tijdig moeten traceren en zonaal moeten oplossen. Van achteruit zal hier in de coaching een belangrijke rol liggen voor Jurriën Timber en Edson Álvarez.

Aanvalsspel

Zodra Feyenoord van achteruit aan een aanval bouwt, is er op de flanken en voorin veel beweging. De diepe spits, tegen Ajax waarschijnlijk oud-Ajacied Danilo Pereira, is bewegelijk en houdt ervan om zich zowel zij- als voor- of achterwaarts te laten uitzakken. Aanvallende middenvelder Sebastian Szymański anticipeert op de loopacties van Danilo door het tegenovergestelde te doen en zich continu diagonaal van Danilo te positioneren.

Op de flanken hanteert Feyenoord een vergelijkbare dynamiek. Daar zorgen afwisselend de backs óf de buitenspelers voor breedte in het spel. Als een buitenspeler aan de zijlijn staat geplakt positioneert de back zich meer aan de binnenkant, en vice versa. Met vleugelaanvallers als Javairô Dilrosun, Igor Paixão, Oussama Idrissi en Alireza Jahanbakhsh heeft Feyenoord op de flanken bovendien spelers die een man kunnen passeren. Tegen Ajax is het aannemelijk dat Jahanbakhsh en Paixão, mede door de fysieke klachten van Dilrosun, op de flanken zullen staan.

Door veel lopende mensen zonder bal te hebben en de bal snel te laten gaan probeert Feyenoord openingen in de defensie van de tegenstander te creëren. Ook hierin is Kökçü weer de grote roerganger. De middenvelder kan dankzij zijn spelinzicht en goede traptechniek het spel snel van kant naar kant verplaatsen, maar weet ook wanneer hij in de as van het veld mensen tussen de linies kan vrijspelen. In de betere wedstrijden die Feyenoord dit seizoen speelde kwam dit er goed uit, maar de keren dat de Rotterdammers ondermaats presteerden viel het gebrek aan tempo en dynamiek aan de bal op. Ajax zal moeten hopen dat Feyenoord in dit opzicht zondag niet zijn topniveau haalt, maar gezien de goede ontwikkeling die het elftal van Slot doormaakt is het niet aannemelijk dat de huidige koploper van de Eredivisie in balbezit door de ondergrens zakt zoals eerder dit seizoen tegen bijvoorbeeld Lazio, sc Heerenveen of meer recentelijk in de eerste helft tegen FC Utrecht.

Omschakeling

Slot is een trainer die veel hamert op omschakelmomenten en dat betaalt zich bij Feyenoord uit. Na balwinst reageren de Rotterdammers vaak rap door de snelle aanvallers in de diepte te sturen en vanuit een counter een kansrijke situatie te creëren. Aan de andere kant is ook de omschakeling na balverlies bij Feyenoord goed in orde. Op het middenveld spelen voetballers met veel loopvermogen, waardoor de linies snel na balverlies meestal alweer kort op elkaar staan.

Drukzetten

Kenmerkend voor het dominante voetbal dat Slot met Feyenoord in alle opzichten wil spelen is de hoge druk die zijn ploeg uitoefent op de opbouw van een tegenstander. Deze druk wordt doorgaans ontwikkeld volgens een vast patroon. De spits zet één van de centrumverdedigers vast, waarna de buitenspeler aan de kant van de vrijgelaten centrumverdediger zich tussen deze verdediger en de back aan deze zijde positioneert. De Feyenoord-back aan deze kant doet hetzelfde, waardoor het elftal van Slot doordekt en opponenten hoog op het veld vastzet.

De kans is groot dat Ajax hier zondagmiddag problemen mee gaat krijgen, want de opbouw van achteruit onder hoge druk verloopt al het gehele seizoen moeizaam. De terugkerende conclusie is dat de huidige verdedigers van Ajax voetballend vermogen ontbeert om linies over te slaan en spelers hoger op het veld vrij te spelen. Ook vanaf het middenveld zijn er te weinig Ajacieden in staat om Ajax onder hoge druk uit te laten voetballen. Schreuder probeert Ajax op dit vlak te verbeteren door de rechtsback naast de centrumverdedigers uit te laten zakken, middenvelders meer tussen de linies te laten komen en de linksback juist hoger op het veld door te schuiven. In de eerste helft tegen NEC werkte dit redelijk, maar in het restant van die wedstrijd en tegen FC Twente (ook toen het in het eerste halfuur nog elf tegen elf was) kwam Ajax er van achteruit onvoldoende op voetballende wijze uit.

Verdedigende organisatie

Als Feyenoord de bal niet met hoog drukzetten verovert, of de ploeg door andere omstandigheden in de verdedigende stellingen wordt geworpen is er bij Feyenoord ook een duidelijke structuur waarneembaar. Slot verlangt in dit geval dat zijn verschillende linies kort op elkaar komen te spelen - tussen de laatste man en spits zit hierbij ongeveer dertig meter - om hiermee een compacte organisatie te formeren. De as van het veld wordt gesloten gehouden en Feyenoord probeert tegenstanders naar de zijkant te lokken. Hier wordt een tegenstander van verschillende kanten door de dichtstbijzijnde spelers ingesloten, waarna de betrokken Feyenoorders op felle wijze de bal proberen te veroveren.

Voor Ajax liggen er kansen bij de backs van Feyenoord, die beiden graag aanvallen maar in defensief opzicht niet altijd even betrouwbaar zijn. In één op één duels zijn Marcus Pedersen en Quilindschy Hartman te kloppen, terwijl Ajax middels veel positiewisselingen ook verwarring en daarmee gaten in de Feyenoord-defensie kan creëren. Om die reden is het goed denkbaar dat Schreuder in De Kuip zal kiezen voor Mohammed Kudus in de punt van de aanval. De Ghanees is in het aanvallende positiespel een stuk dynamischer dan Brian Brobbey en zou daarmee Feyenoord-verdedigers Geertruida en Hancko in de problemen kunnen brengen.

Vermoedelijke opstelling Feyenoord:

Bijlow; Pedersen, Geertruida, Hancko, Hartman; Wieffer, Kökçü, Szymański; Jahanbakhsh, Danilo, Paixão.

Vermoedelijke opstelling Ajax:

Rulli; Sánchez, Álvarez, Timber, Bassey; Taylor, Berghuis, Klaassen; Bergwijn, Kudus, Tadić.

Conclusie

Er staat in de aanstaande Klassieker veel op het spel voor Ajax, maar met Feyenoord treffen de Amsterdammers een lastige opponent. Feyenoord maakt een goede ontwikkeling door en is de terechte koploper van de Eredivisie. Het team van Slot is gedisciplineerd in aanvallende en verdedigende zin en bovendien zijn er duidelijke patronen in het Feyenoord-spel ingeslepen die de Rotterdammers houvast geven. Daarnaast heeft Feyenoord enkele spelers die met hun individuele klasse een wedstrijd kunnen beslissen, zoals Kökçü, Dilrosun, Paixão, Szymański en in iets mindere mate de spitsen Danilo en Santiago Giménez.

Ajax zal in verdedigend opzicht de juiste onderlinge afstemmingen moeten vinden om het dynamische Feyenoord in bedwang te houden. Aan de bal moet Ajax op hoog tempo en met veel positiewisselingen gaten in de compacte Feyenoord-defensie gaan creëren. Wellicht dat Schreuder daarom zal kiezen voor Kudus als valse spits. Maar hoe het basiselftal van Ajax er ook uit komt te zien: het is een feit dat Ajax in de huidige vorm een zware dobber zal hebben aan koploper Feyenoord. Het belang is echter duidelijk: voor Ajax is het zondagmiddag aan- of afhaken in de titelrace. De historisch gezien zeer goede balans van Ajax in onderlinge duels met Feyenoord, ook in De Kuip, kan hierin een houvast bieden.

Thijs Zwagerman (Twitter: @ThijsZwagerman | e-mail: t.zwagerman@ajaxshowtime.com)