Door de jaren heen is er altijd volop geschreven over het wel en wee van Ajax en zo zijn daar ook talloze boeken uit ontstaan. Verhalen die menig Ajacied nog tot in lengte van jaren blijft herinneren, maar ook nieuwe inzichten uit eerdere gebeurtenissen worden vaak tot boekvorm verheven. In de 'Ajax Boekenkast' spreken we met auteurs van Ajaxboeken die deel uitmaken van de recente en minder recente historie van de club. In deel 4: Jaap Visser over ‘Het Ajax-shirt: De Glorie van Rood en Wit’ uit 2022.

Jaap Visser is journalist en auteur. Zijn loopbaan als journalist begon bij het Leidsch Dagblad en daarna ging hij schrijven voor onder meer de Volkskrant en Vrij Nederland. Hiernaast was hij mede-oprichter van het voetbaltijdschrift Johan en richtte hij in 2012 met Ruud Verkamman Kick Uitgevers op. Voor een gesprek met Jaap Visser ontmoeten we hem op historische grond: het Olympisch Stadion in Amsterdam.

Voor vrijdagmiddag 16.00 uur besteld? Dan heb jij je cadeau voor Vaderdag nog in huis!

Al in zijn jonge jaren voelde Visser een band met Ajax. ‘Die dateert van 1967, toen ik acht jaar was, en wij thuis het Elsevier-weekblad hadden. Dat deed nooit aan sport, maar dat seizoen wel. Op de cover stond toen de nog altijd bekende Paul Huf-foto met Klaas Nuninga, Piet Keizer, Sjaak Swart en Johan Cruijff. Dat triggerde mij en ik begon interesse in voetbal te krijgen. Ik voetbalde toen zelf al een beetje en ik denk dat die foto mij het laatste zetje gaf om voor Ajax te kiezen als club. Dat is mijn leven lang zo gebleven. Al moet ik wel zeggen dat wanneer je als professioneel journalist aan het werk gaat in het voetbal, dat soort voorkeuren dan al snel wegvallen. Maar ik heb de band altijd gehouden met het historisch instituut Ajax met zijn rijke geschiedenis.’

De interesse voor voetbal en Ajax vertaalde zich ook in zijn carrière als journalist. ‘Toen ik me aanmeldde bij de Nederlandse Vereniging voor Journalisten, was ik de jongste in Nederland’, herinnert Visser zich. ‘Na mijn middelbare school ben ik bij het Leidsch Dagblad binnengestapt en aan de slag gegaan. Vanuit hier ben ik via de Volkskrant en Vrij Nederland naar het onvolprezen maandblad Johan gegaan, what’s in a name? Vijf jaar lang heeft dat blad geglorieerd. Misschien is het wat onbescheiden om te zeggen, het is wel zo, maar het is het mooiste sportblad dat in Nederland ooit gemaakt is. Dat hield op in 2005 en daarna ben ik met boeken in de weer gegaan. Eerst ben ik boeken gaan schrijven en daarna een eigen uitgeverij begonnen.’

Bij Kick Uitgevers kwam op een dag de vraag om mee te werken aan een boek over het Ajax-shirt. ‘Het project is begonnen bij Brian Borghardt, die bij ons in Rotterdam op de uitgeverij kwam met de vraag of wij er wat voor voelden om een boek over het Ajax-shirt uit te geven. Hij was heel overtuigend en kwam ook heel professioneel over’, stelt de auteur. ‘Het bleek dat hij geen praatjesverkoper was, maar ook echt wat te bieden had. Hij kwam met een heel uitgedacht plan met shirts, waarvan hij er over veel beschikte en ook aangaf dat hij via zijn contacten ook aan heel veel andere shirts zou kunnen komen. Toen was het snel rond en heeft hij ons in contact gebracht met zijn compagnons. Dat klikte ook goed en zijn we met een monsterklus aan de slag gegaan.’ Het Ajax-shirt: De Glorie van Rood en Wit verscheen in 2022 en sindsdien hebben de makers, waaronder Visser, veel mooie reacties gekregen, zelfs uit het buitenland. ‘Het boek is wel heel goed ontvangen. Ik heb begrepen dat er ook vanuit Engeland gezegd werd: We hebben veel mooie shirtjesboeken, maar dit slaat wel alles. Dit is het mooiste shirtboek dat we ooit gezien hebben. Het is dus wel een heel bevredigend project geworden.’

Zelf heeft Visser altijd interesse voor voetbalshirts gehad. ‘Heel erg. Zeker voor het Ajax-shirt. In je jeugd, wanneer je opgroeit met het Ajax-shirt, is dat ook heel bepalend. Ik vind het ook nog steeds één van de allermooiste voetbalshirts. Het straalt toch souplesse uit, het is gestroomlijnd en ik vind dat het een bepaalde snelheid en schoonheid uitdraagt. Met shirts in het algemeen heb ik dus zeker wat en zeker met dat van Ajax.’

‘Ontwerper van Le Coq Sportif zou niet hebben geweten hoe het Ajax-shirt eruit zag’

Visser weet direct welk verhaal in het boek hem het meest aanspreekt. ‘Vooral het verhaal over dat merkwaardige shirt dat Ajax ineens droeg in de Europacupfinale in 1972 tegen Internazionale. Dat Ajax ineens het veld opkwam in een shirt met een hele smalle rode baan. Ik heb me altijd afgevraagd hoe dat toch kon’, zegt de schrijver, waarna hij met een mooie anekdote komt. ‘Het grappige is dat ik de informatie kreeg dat Le Coq Sportif zich ineens aandiende als shirtsponsor van Ajax, maar dat de Franse ontwerper van het shirt niet zou hebben geweten hoe het Ajax-shirt eruit zag. Waarschijnlijk zullen ze hem gezegd hebben: Het is een wit shirt met een rode baan in het midden. Zoek het verder maar uit. Dat kon ik me toen al niet voorstellen en ik zag toen een foto, die staat ook in het boek, van de selectie van Ajax uit het voorjaar van 1971 in De Meer. En inderdaad: in zo’n zelfde soort shirt. Het is dus niet zo dat dat shirt ineens geleverd werd voor de finale van 1972, waardoor ze geen tijd meer hadden om een ander shirt te regelen. Maar er zit een groter verhaal achter dat shirt en dat wil ik nog altijd zien te achterhalen. Helaas zijn degenen die dat kunnen vertellen allemaal al dood, dus ik zou moeten kijken of dat nog ergens uit notulen van bestuursvergaderingen te halen valt. Maar dat shirt dat ze droegen tijdens die fotoshoot in De Meer, hebben ze tijdens dat seizoen nooit gedragen.’

Ook over zijn favoriete Ajax-shirt hoeft Visser niet lang na te denken. ‘Voor mij is het mooiste Ajax-shirt ook het shirt dat door France Football is uitverkozen tot mooiste voetbalshirt ooit: het shirt met de wat bredere rode baan en het witte boordje. Dat werd gedragen in 1970/71 en 1971/72, afgezien van die finale. In 1972/73 kwam het logo voor het eerst op de rode baan terecht.’

‘Ruud Krol was een prachtige shirt-uit-de-broekvoetballer’

Ook de manier van dragen van het Ajax-shirt is belangrijk volgens Visser. Al bestaan er verschillen per speler. ‘Van bepaalde spelers vond ik het wel mooi dat ze hun shirt uit de broek hadden hangen. Ruud Krol was een prachtige shirt-uit-de-broekvoetballer. Natuurlijk is hij ook een vrij grote man met lange benen en dat shirt uit de broek accentueerde ook een beetje die lengte. Fantastisch om te zien en dat Ajax-shirt stond hem ook geweldig. Krol is misschien wel één van de mooiste Ajax-shirtspelers. Met name dat shirt dat tot mooiste shirt ook is verkozen stond Krol voorbeeldig.’

De auteur klinkt overtuigend als hem gevraagd wordt aan welke elementen een mooi Ajax-shirt moet voldoen. ‘Ik ben wel van: hoe minder erop staat, hoe mooier het is. Ik vind al die sponsoren wel shirtverontreiniging. Ik moet wel zeggen dat ik heel erg geporteerd was van de eerste shirtsponsor, TDK. Dat vond ik wel mooi, maar al dat andere vind ik shirtverontreiniging. Ik snap dat het niet anders kan in deze tijd waarin alles gecommercialiseerd is en elke vierkante centimeter op het shirt dienstbaar moet zijn voor de commercie, maar ik vind het gewoon jammer. Ik vond het ook altijd mooi dat FC Barcelona zonder shirtreclame speelde, maar dat is daar natuurlijk totaal misgegaan. Unicef was nog charmant en mooi dat Barcelona dat deed, maar dat is nu overgenomen door het grootkapitaal van Qatar.’

Onderonsje met Van der Sar

Op social media zijn fans vaak benieuwd hoe het uitshirt van het komende seizoen eruit komt te zien. Ook hierin ziet Visser een bepaalde trend. ‘Uitshirts zijn ook weer een voorbeeld van commercialisatie. Vroeger was er geen uitshirt, maar een reserveshirt. Clubs hadden hun eigen shirt en een reserveshirt. Ik heb het ook eens gezegd tegen Edwin van der Sar, toen hij nog aan het roer stond: Wat is het voor iets belachelijks dat wanneer Ajax uitspeelt en de tegenstander heeft een blauw shirt, dat Ajax dan in het groen gaat spelen? Waarom per definitie een ander shirt? Van der Sar verraste mij met zijn antwoord. Het was vlak voor die uitwedstrijd tegen Chelsea. Hij zei: Wacht maar. Dat was een paar dagen voor die wedstrijd en verdomd, uit bij Chelsea speelde Ajax gewoon in het eigen shirt (thuisshirt, red.). Gelukkig was Edwin het met mij eens haha.’

In het boek is een apart deel gewijd aan keepersshirts, iets waar Visser dankzij zijn eigen voetbaltijd veel waarde aan hecht. ‘In mijn voetbalverleden was ik keeper, maar met de Ajaxkeepers uit die tijd, Gert Bals en Heinz Stuy, had ik niet zoveel. Ik hield meer van stylisten als Jan van Beveren, die had ik heel graag bij Ajax gezien. Daar is ook even sprake van geweest. Ik ben er ook van overtuigd dat als Jan van Beveren bij Ajax was komen keepen, Nederland twee keer wereldkampioen was geworden. Omdat er dan nooit die ruzie met Cruijff was ontstaan, terwijl Van Beveren juist degene was die Cruijff van repliek diende. Hij ging er gewoon tegenin. Iedereen dacht ook dat Van Beveren een provinciaal was, maar hij is geboren vlakbij het Olympisch Stadion, op de stadionweg. Het was gewoon een Amsterdammer van origine.’

‘Door deze interesse vond ik het ook belangrijk dat er een keepersspecial kwam’, vervolgt Visser. ‘Dat is de editie met Stanley Menzo, geweldige stylist ook. Iets anders dan Van Beveren, maar ook heel erg goed. Dat was wel een jongen van Cruijff, vanwege zijn meevoetballende kwaliteiten. Cruijff gaf ook als reden voor de ruzie met Van Beveren dat hij niet kon meevoetballen en zijn doel niet uitkwam. Dat was gelul, hij mocht Van Beveren gewoon niet’, meent Visser. ‘Cruijff wilde gewoon een keeper die luisterde naar hem en hem nooit tegensprak.’

Naast Menzo werkten ook Dennis Bergkamp en Jari Litmanen mee aan het boek. Ook van hen kwam een aparte editie van het boek uit. ‘Bij Dennis moest alles ruim zitten’, herinnert Visser. ‘Hij knipte ook meteen het labeltje uit de nek. Hij wilde niks voelen, maar ik vond dat ruime shirt eigenlijk niet zo mooi bij hem. Dennis is natuurlijk een heel gracieuze voetballer en toen die shirts later bij Arsenal wat strakker werden, vond ik dat wel mooi bij hem. Hoe geweldig hij ook in de groene ABN AMRO-shirts voetbalde, ik vond het er niet mooi uitzien bij hem.’

‘Litmanen trok er een hele dag voor uit om zich door ons te laten fotograferen’

Volgens de schrijver was Litmanen de ideale Ajacied om te vragen om aan het boek mee te werken. ‘Litmanen is natuurlijk de gedroomde Ajaxspeler en ook het gedroomde icoon voor zo’n shirtjesboek. Die editie is ook het beste verkocht, zo populair is hij nu nog. Hij is ook zo’n lieve man. Ik heb hem benaderd en hij wilde alleen de bevestiging van Dennis Bergkamp en Stanley Menzo even. Hij zei: Ik wil alleen weten of zij ook meedoen en dan ben ik ook bereid om ervoor naar Nederland te komen. Hij is twee keer hier geweest voor het boek, maar eerst zijn we naar hem gegaan in Letland. Dat was wel heel bijzonder, want hij heeft er een hele dag voor uitgetrokken om zich door ons te laten fotograferen en interviewen. Hij was heel gedetailleerd en betrokken. Hij is een nog grotere Ajacied dan we al dachten.’

In zijn jaren als journalist leerde Visser ook andere talenten van de Fin kennen. ‘Litmanen weet alles van het Ajaxverleden. Ik weet nog dat ik meeging naar Europese uitwedstrijden in mijn periode bij De Volkskrant. Als wij dan met de pers samen met de spelers vlogen, deden David Endt, Danny Blind, Litmanen en ik een voetbalquiz. Danny Blind weet veel van voetbal en sport in het algemeen, David en ik natuurlijk ook, maar Litmanen ging moeiteloos mee en soms klopte hij ons zelfs in die quizjes. Echt een sportman naar mijn hart.Niet alleen in de sport zelf, maar hij weet ook waar hij vandaan komt en wat de traditie van de sport is die hij beoefend.’

Vanuit de verhalen uit het verleden keren we terug naar het heden. In het Olympisch Stadion vertelt Visser dat hij graag nog eens een biografie over de historische plek als voetbalstadion zou willen schrijven. ‘De onneembare vesting van Ajax’, zo noemt hij het zelf. ‘Ajax heeft hier vanaf de eerste Europese wedstrijd pas vier keer verloren volgens mij. Ajax voelde zich hier zo thuis, terwijl dit niet het eigen stadion was. Maar met het publiek erachter: geweldig.’

Brent Tomassen (Twitter: @Brent_Tomassen | E-mail: brent.tomassen@gmail.com)

Meer Ajax Boekenkast:

Deel 1: 'Een student had mijn stuk over Real Madrid-Ajax op het toilet hangen'
Deel 2: 'Verschillen tussen Cruijff en Van Gaal werden enorm opgeblazen'
Deel 3: 'Richard vond "Patatgeneratie" een rare term'