Door de jaren heen is er altijd volop geschreven over het wel en wee van Ajax en zo zijn daar ook talloze boeken uit ontstaan. Verhalen die menig Ajacied nog tot in lengte van jaren blijft herinneren, maar ook nieuwe inzichten uit eerdere gebeurtenissen worden vaak tot boekvorm verheven. In de 'Ajax Boekenkast' spreken we met auteurs van Ajaxboeken die deel uitmaken van de recente en minder recente historie van de club. In deel 5: Menno Pot over ‘Het Nieuwe Ajax’ uit 2019.

Menno Pot (1975) heeft gedurende het seizoen een wekelijkse Ajaxcolumn in Het Parool en presenteert elke maandag de Ajaxpodcast Branie. Hij schrijft ook over Ajax voor Ajax Life en publiceerde tot dusver vier boeken over Ajax: Vak 127 (2005), Sporen van Ajax (2012), 101 dingen die je weten moet over Ajax (2016) en Het nieuwe Ajax (2019). Sinds drie jaar is hij een van de auteurs van het Ajax Jaarboek. Het nieuwste, over seizoen 2022/2023, is pas verschenen Voor een gesprek over zijn boek en de liefde voor de club spreken we af in Amsterdam.

Pot vertelt dat hij de liefde voor Ajax op jonge leeftijd zelf heeft ontdekt. ‘Ik groeide op in een gezin waar voetbal geen grote rol speelde, maar ik hield er wel van. Ik weet nog dat toen ik zeven, acht jaar oud was in 1983, ik naar Studio Sport begon te kijken en serieus geïnteresseerd raakte. Zonder dat iemand me beïnvloedde, viel ik voor Ajax, het shirt en de bravoure van die gasten. Ze waren in het algemeen ook wat jonger dan die gasten van andere clubs. Toen ben ik in hetzelfde jaar met mijn oom naar de wedstrijd Ajax – Feyenoord in het Olympisch Stadion (8-2 winst, red.) geweest en was het bekeken.’

In 1996 verhuisde Ajax van Stadion De Meer naar de, toen nog zo geheten, Amsterdam ArenA. Voor Pot en veel Ajacieden brak een tijd van gewenning aan. ‘In die periode hebben we allemaal een moeilijke tijd gehad als Ajacieden. Dat lag voor een gedeelte aan dat gebouw zelf, waarvan alles aan mankeerde: de ongezelligheid, het ontbreken van Ajax-kleuren, het uit elkaar plaatsen van luidruchtige supportersgroepen waardoor het compleet doodsloeg. Iedereen worstelde met de schaal waarop het zich ineens moest afspelen.’

Niet alleen de sfeer werd in die tijd minder, ook de prestaties op het veld gingen achteruit. ‘Dat leidde tot een sportieve neergang, die ook echt onvermijdelijk was. Dat heb je ook nu weer gezien; na een sportieve glorietijd ga je altijd weer in een gat vallen als club. Maar dat gat is wel dieper geworden door de ArenA, omdat de club zich toen compleet kwijtraakte en in een soort identiteitscrisis gleed. Als je het uitzoomt en als historische periode ziet, mag je wel spreken over twintig jaar identiteitscrisis. Altijd wel met uitschieters naar boven, zoals de Champions League-campagne van 2002/03 en de landstitels onder Frank de Boer.’

‘Toen hebben ze eindelijk het antwoord gevonden op de vraag hoe je in de moderne tijd nog Ajax kan zijn’

Na het vertrek van De Boer in 2016, merkte Pot dat de club in een transitiefase belandde. Ruim drie jaar later besloot hij een boek te schrijven over de ontwikkeling van de club tussen 2016 en 2019: ‘Het Nieuwe Ajax.’ Pot: ‘Ik behandel in dit boek eigenlijk een hele lijst manieren waarop Ajax zichzelf opnieuw heeft uitgevonden. Vanaf 2016 werd het zichtbaar. Dan heb ik het over sportieve prestaties, maar ook over het omgaan met geld, marketing, social media en de manier waarop de club zich presenteert. Tegelijk zag je een verandering in de publiekssamenstelling. Toen hebben ze eindelijk het antwoord gevonden op de vraag hoe je in de moderne tijd nog Ajax kan zijn. Daaruit is het idee voor dit boek ontstaan. De beste boeken ontstaan als je al weet wat je wil schrijven.’

In zijn boek haalt Pot specifiek de transfer van Arek Milik naar Napoli in de zomer van 2016 aan als cruciale gebeurtenis voor de opbouw van Het Nieuwe Ajax. De Poolse spits leverde Ajax ruim dertig miljoen euro op, op dat moment een record. ‘Ajax was in de jaren van Frank de Boer heel zuinig. Dat kon je ook goed zien aan het elftal: elk jaar ging het beste eruit en er kwam in het algemeen lichtgewicht voor terug, waardoor het steeds slechter werd. Maar je merkte wel dat de inkomsten uit de Champions League telkens werden opgepot. Ajax was zichzelf aan het saneren en uit de put aan het trekken. Toen kwamen er een aantal transfers die flink wat geld in het laatje brachten en kreeg Ajax wat meer vet op de botten. Na Milik werd ook Davinson Sánchez voor veel geld verkocht en die transfers maakten van Ajax een rijke club. Dat is ook het moment waar ze op gewacht hadden. Het is geen toeval dat toen het grote aankopen begon en dat Ajax groot ging denken.’

‘Appie bracht verbinding’

Waar Ajax in de zomer van 2017 hoopte verder te bouwen aan nieuwe successen, vlak na het behalen van de finale van de Europa League, daar werden de club en de hele voetbalwereld opgeschrikt door het drama rondom Abdelhak Nouri. Ook een seizoen later waren de gevolgen duidelijk merkbaar in Amsterdam, ondanks het feit dat Ajax een geweldig seizoen kende met het behalen van de dubbel en de halve finale van de Champions League. De landstitel betekende de 34e in de clubhistorie en kreeg extra lading door de verwijzing naar het rugnummer van Nouri. De familie werd uitgebreid betrokken bij de festiviteiten, maar op de achtergrond speelde er lange tijd een conflict tussen de club en de familie Nouri over het vaststellen van een schadevergoeding.

‘Aan de ene kant is het een tragische vaststelling, want we moeten het zonder hem doen’, stelt Pot. ‘Het is iets waar je als Ajacied elke keer emotioneel van kan worden als je het erover hebt. Maar tegelijkertijd denk ik dat hij als icoon en verbinder ongelooflijk belangrijk is geweest. Dit binnen een club die, onder meer door de Cruijff-revolutie, enorm verdeeld is geweest. Ook onder supporters. En Appie bracht verbinding. Dat deed hij al op klein niveau toen hij nog speelde, maar door de tragedie die hem is overkomen heeft hij een bijna goddelijke status gekregen en ik denk dat dit voor het tot elkaar komen van de Ajacieden heel belangrijk is geweest. Dat is een hele bitterzoete vaststelling natuurlijk, maar het is iets waar ik hem heel dankbaar voor ben’, vertelt de auteur. ‘We zijn er een mooiere club van geworden.’

Het seizoen 2018/19 kende vele gedenkwaardige momenten. Hierdoor duurt het even voordat Pot beslist wat het moment is dat hem het meest bijblijft. ‘Gek genoeg was de uitschakeling door Spurs een heel belangrijk moment’, is de schrijver van mening. ‘Hoe het publiek toen reageerde en met het applaus dat langzaam opkwam ondanks de verslagenheid. Die avond had ik het gekke gevoel van: het is nog niet voorbij, want er is iets neergezet waar we nog langer plezier van gaan hebben. Dat wist ik na die avond nog zekerder dan daarvoor. Verder waren het kleine dingetjes. Er waren YouTube-interviews waarin Matthijs de Ligt en Frenkie de Jong naast elkaar zaten en elkaar een beetje zaten te pesten. Dit waren van die kleine momenten waardoor ik moest glimlachen. Toen wist ik: hier is meer aan de hand dan alleen voetbal. Het was niet alleen een sportieve hoogconjunctuur, maar ook een culturele. Denk aan David Neres met dat Herres-liedje en hoe hij daar liep te dansen. Er waren zoveel momenten om echt van te houden, waardoor je dacht: dit is echt historisch.’

‘We zullen later op dit tijdvak terugkijken als het tijdvak Tadić’

Ajax kende sinds 2016 veel grote talenten die doorbraken in Ajax 1 en zo de filosofie van de club onderstreepten. Toch kiest Pot voor de ervaren Dusan Tadić als symbool van de laatste jaren van Ajax. ‘Dat is in dit boek niet eens zo goed voelbaar, maar meer in de jaren die erna kwamen. We zullen later op dit tijdvak terugkijken als het tijdvak Tadić, zoals we de jaren negentig zien als het tijdvak van Litmanen. Toen ik het boek schreef en het verscheen, dachten we misschien iets meer aan Hakim Ziyech, maar hij ging toch weg en de rode draad werd Dusan Tadić.’

Op het moment van het interview was nog niet bekend dat Tadić zou vertrekken bij Ajax. Bij zijn afscheid vertelde de Serviër graag terug te willen keren in Amsterdam als (jeugd)trainer. Pot ziet dit als een goede stap. ‘Het is een intelligente man, hij is charismatisch en heeft een ongelooflijk fanatisme om anderen iets bij te brengen en om teamgenoten te dwingen het maximale uit zichzelf te halen. Het lijkt me dat je zo’n persoon er goed bij kan hebben in je organisatie.’

‘Na een rare Tukker hebben we nu een rare Hagenees’

Anno 2023 lijkt er opnieuw een nieuw tijdperk te zijn aangebroken bij Ajax. De club kende in het seizoen 2022/23 een dramatisch jaar waarin het als derde eindigde en de Champions League met de daarbij behorende inkomsten werden misgelopen. Maurice Steijn is aangesteld als hoofdtrainer en moet Ajax naar nieuwe successen gaan leiden. Pot is benieuwd naar het eerste jaar onder Steijn, maar was in eerste instantie verrast door de aanstelling van de oefenmeester. ‘Ik zag het niet aankomen en ik denk de meesten niet, maar ik vind het wel een hele leuke keuze. Ik ben ook een grote fan van Peter Bosz, dus had het leuk gevonden als hij terug was gekomen, maar stiekem vind ik dit nog leuker. Of het een klaterend succes wordt weet je nooit, maar ik vind wel dat er een gedachte achter zit. Bij Ajax heerst een enorme cultus: het is een jongen van de club. Maar als je naar de realiteit kijkt: de laatste drie trainers waarmee Ajax echt Europese successen (Koeman, Bosz en Ten Hag, red.) heeft behaald, kwamen van buiten. Twee van de drie hadden helemaal geen Ajax-historie. Dat heeft ook het voordeel dat ze onafhankelijk zijn. Daarbij: als iemand van buiten komt, weet je dat diegene in ieder geval op inhoud gekozen is en niet omdat hij vroeger veel doelpunten voor de club maakte.’

Het halen van kennis van buitenaf geeft Pot een goed gevoel dankzij de eerder genoemde voorbeelden. Ook de aanstelling van Sven Mislintat als directeur voetbalzaken kan op veel interesse van de schrijver rekenen. ‘Na een rare Tukker hebben we nu een rare Hagenees’, zegt Pot met een lach. ‘Daar komt nog eens bij dat Mislintat, ook iemand van buiten, een heel goed verhaal had over waarom de keuze op Steijn gevallen is. Ik zie dat wel zitten. Ook omdat Steijn erom bekend staat dat hij altijd fitte ploegen heeft. Nou, dat was precies wat er bij Ajax vorig jaar aan mankeerde. Hij is goed in het strak houden van de discipline en op die manier teamgeest creëren. Ook dat mankeerde er vorig jaar aan bij Ajax. Ze hebben hem duidelijk gekozen op een aantal punten waarop ze vonden dat het vorig jaar is misgegaan. In dat soort oplossingsgericht denken geloof ik heel erg.’

Ondanks de slechte prestaties van het afgelopen seizoen, gelooft Pot niet dat de weg die Ajax sinds 2016 heeft ingeslagen voorbij is. ‘Ik heb in het boek het tijdperk van Het Nieuwe Ajax uitgeroepen en wat ik sindsdien heel veel gehoord heb is: Nou, het is alweer voorbij. Dat is niet waar. Ik vind het wat flauw, want daar gaat het boek ook niet over. In dit boek beweer ik niet dat Ajax altijd succesvol zou blijven. Ik merk het een aantal keer op, misschien zelfs te vaak, dat periodes en seizoenen van neergang zullen blijven bestaan. Ajax is geen club die tien jaar achter elkaar kampioen wordt en top blijft in Europa, want Ajax raakt, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Bayern München, elke zomer zijn beste spelers kwijt. Dus je zult altijd under construction blijven, goede spelers moeten blijven vervangen en dan nog zullen er altijd dips in blijven zitten. Dit boek gaat erover dat Ajax zich in heel veel opzichten opnieuw heeft uitgevonden. In zijn communicatie, mediaprofiel, publiekssamenstelling. Dat het eindelijk een 21e-eeuwse versie is geworden van Ajax. En daarbij heb ik gesteld dat Ajax met de nieuwe kijk die ze op geld hebben, dat je moet investeren, eigenlijk de voorwaarde heeft geschapen om uitschieters naar boven vaker te laten voorkomen. Die voorwaarden zijn geschapen, maar dat het altijd top zal zijn niet.’

Het zal dus nog moeten blijken hoe succesvol Ajax gaat zijn met de veranderingen die het recent op technisch en bestuursvlak heeft doorgemaakt. Op veel vlakken is de club gegroeid en zal het blijven verbeteren. Nu is het aan de spelers en de technische staf om dit te vertalen op het veld en wellicht komen dan ook de sportieve uitschieters naar boven snel terug.

Brent Tomassen (Twitter: @Brent_Tomassen | E-mail: brent.tomassen@gmail.com)

Meer Ajax Boekenkast:

Deel 1: 'Een student had mijn stuk over Real Madrid-Ajax op het toilet hangen'
Deel 2: 'Verschillen tussen Cruijff en Van Gaal werden enorm opgeblazen'
Deel 3: 'Richard vond "Patatgeneratie" een rare term'
Deel 4: 'Het Ajax-shirt straalt souplesse uit'