Aanstaande dinsdagavond speelt Ajax in het Italiaanse Bergamo de tweede groepswedstrijd in de Champions League. Na de 0-1 nederlaag tegen Liverpool is dinsdag in het gerenoveerde Stadio Atleti Azzurri d’Italia het Atalanta van trainer Gian Piero Gasperini de tegenstander van Ajax. Een tactische analyse van de zeer attractief spelende Italiaanse opponent, die in verdedigend opzicht bij vlagen de nodige ruimtes weggeeft.

Atalanta Bergamo was afgelopen seizoen een grote sensatie in Europa. De ploeg eindigde achter kampioen Juventus en runner-up Internazionale derde in de Serie A en oogde mondiaal ontzettend veel lof door het tot de kwartfinale van de Champions League te schoppen. In het debuutseizoen van Atalanta Bergamo in de Champions League was in die bewuste kwartfinale diep in de blessuretijd de uiteindelijke verliezend finalist Paris-Saint Germain met 1-2 te sterk. Een ronde eerder rekende Atalanta Bergamo nog wel overtuigend af met Valencia, de Champions League-kwelgeest van Ajax in het voorbije voetbalseizoen.

Sinds de aanstelling van hoofdtrainer Gasperini in de zomer van 2016 is de ster van Atalanta Bergamo reizende. In het seizoen voordat Gasperini aantrad eindige de Italiaanse club nog als dertiende in de Serie A, maar in zijn debuutseizoen bij Atalanta leidde Gasperini zijn nieuwe ploeg direct naar de vierde plaats op de ranglijst. In de Europa League werd Atalanta het seizoen daarop direct na de poulefase uitgeschakeld door Borussia Dortmund. In het seizoen 2018/2019 verloor Atalanta Bergamo in de voorrondes over twee duels na strafschoppen van FC Kopenhagen en liep het zodoende Europa League-voetbal mis, maar na de derde plaats achter kampioen Juventus en nummer twee Napoli kwalificeerde Atalanta Bergamo zich dat jaar middels de competitie wél voor de Champions League. Afgelopen seizoen gooide de ploeg van Gasperini zowel in dat toernooi als in de Serie A hoge ogen.

Atalanta Bergamo reikte in de Champions League dus tot de kwartfinale en werd voor het tweede jaar op rij derde in de Serie A. Buiten dat dit sowieso uitstekende prestaties zijn voor een club met een gemiddelde begroting in Italië, is vooral de wijze waarop Atalanta Bergamo tot deze prestaties kwam zeer spraakmakend. De ploeg scoorde afgelopen seizoen alleen al in de competitie 98 doelpunten, een ongekend hoog aantal. Ter vergelijking: landskampioen Juventus vond 76 keer het net. Atalanta Bergamo is onder Gasperini een geoliede machine en begon ook voortvarend aan het huidige seizoen. De eerste drie competitiewedstrijden werden gewonnen, maar vervolgens ging Atalanta Bergamo wel verrassend onderuit tegen Napoli en (met een B-elftal) Sampdoria. In de Champions League werd er tussendoor wel ruim en overtuigend gewonnen op bezoek bij FC Midtjylland.

Uitgangspunten

Onder Gasperini is de formatie waarin Atalanta Bergamo speelt het best te omschrijven als 3-5-2. De uitgangspunten van het voetbal dat Gasperini met zijn ploeg wil spelen zijn drie centrale verdedigers in de achterhoede, dynamische backs die de hele flank bestrijken, twee controlerende middenvelders kort voor de verdediging en een creatief en lastig te verdedigen driehoek (aanvallende middenvelder en twee spitsen) voorin.

Van achteruit wil Atalanta-doelman Marco Sportiello het liefst verzorgd opbouwen. De voetballende kwaliteiten van de drie verdedigers voor hem (Rafael Tolói, Cristian Romero en Berat Djimsiti) sluiten hier ook op aan. Maar wanneer een opponent Atalanta Bergamo écht hoog onder druk zet, aarzelt Sportiello ook niet om de lange bal richting de ijzersterke spits Duván Zapata te hanteren.

De opbouw

Opbouwen van achteruit heeft bij Atalanta Bergamo echter de voorkeur. Verdedigers Tolói, Romero en Djimsiti positioneren zich hierbij in de eerste fase van de opbouw op lijn ter hoogte van het eigen zestienmetergebied. Backs Hans Hateboer en Robin Gosens schuiven op dit moment juist door en stellen zich hoger op het veld op, waardoor er voor de drie centrumverdedigers en controlerende middenvelders Marten de Roon en Remo Freuler ruimte komt om van achteruit het spel te maken.

Het liefst speelt Atalanta Bergamo middels positiespel dus van achteruit op verzorgde wijze naar voren. Op het moment dat één van de drie verdedigers of een controlerende middenvelder aan de bal komt, is er elders hoger op het veld doorgaans veel beweging van de aanvallers. De spin in het web van het veldspel van Atalanta Bergamo is aanvallende middenvelder en aanvoerder van Alejandro ‘Papu’ Gómez. De 32-jarige Argentijn weet zich in de as van het veld vaak slim tussen de linies te positioneren, maar houdt er daarnaast ook van om regelmatig uit te zakken en het spel van achteruit te maken. Gómez is de absolute vormgever van het veldspel van Atalanta Bergamo en geldt als het creatieve hart van de ploeg.

Het veldspel

In het veldspel van Atalanta Bergamo valt naast de prominente rol van Gómez nog een aantal zaken op. Met loopwonders Hateboer en Gosens heeft Atalanta twee kilometervreters op de flanken staan. Deze spelers zijn cruciaal voor de Italiaanse ploeg, omdat Atalanta er in veel gevallen voor kiest om over de zijkant van het veld aan te vallen. De ploeg van Gasperini verplaatst het spel graag naar één van de flanken om hier vervolgens met drie à vier man in een kleine ruimte combinerend ten aanval te trekken. Vaak weet Atalanta hier - door het gebrek aan tegenstanders op de flanken - snel terrein te winnen en op te schuiven richting het vijandelijke doelgebied. Eenmaal in die zone wordt het spel weer naar de as verplaatst en tracht Atalanta met vroege voorzetten of combinaties in de drukte tot kansen te komen.

Daarnaast zijn er in het spel van Atalanta Bergamo opvallende rollen weggelegd voor de drie centrumverdedigers. Zij vrezen het doorgaans niet om in het positiespel in te schuiven om zich ook hoog op het veld met het aanvalspel te bemoeien. De momenten hiervoor worden zorgvuldig uitgekozen, maar wanneer één van de verdedigers besluit om door te schuiven levert het bijna altijd een gevaarlijke situatie in het voordeel van Atalanta Bergamo op.

Het is dus duidelijk dat de aanstaande opponent van Ajax in aanvallend opzicht meerdere smaken heeft. Naast de collectieve kwaliteiten kan Atalanta Bergamo ook leunen op individuele bevliegingen van Gómez, Duvan Zapata, Luis Muriel en eventueel Josip Ilicic. De laatstgenoemde is evenals Gómez een ontzettend creatieve speler met een hoog rendement, maar is pas net terug nadat hij maandenlang ontbrak vanwege een depressie. Tegen Ajax zal Ilicic zodoende waarschijnlijk niet in de basis beginnen, maar vormen Zapata en Muriel - die afgelopen weekend tegen Sampdoria werden gespaard - naar alle waarschijnlijkheid het aanvalsduo. Voormalig PSV-er Sam Lammers is een gewaardeerde kracht in Bergamo, maar moet het vooralsnog voornamelijk doen met invalbeurten en basisplaatsen wanneer andere aanvallers rust krijgen.

Drukzetten

Ook een veel geroemde kwaliteit van Atalanta Bergamo is de manier van drukzetten die de ploeg hanteert. Ajax-trainer Erik ten Hag noemde Atalanta in zijn kenmerkende voetbaljargon al eerder een ‘pressing-machine’ en dat is natuurlijk niet zonder reden. De Italianen zetten met hun twee aanvallers het verdedigende centrum van de tegenstander namelijk hoog vast. De backs van de tegenstander komen hierdoor in de opbouw vrij, maar op het moment dat de opponent besluit één van de backs in te spelen, stappen Hateboer of Gosens (afhankelijk van welke kant) vol door op de back van de tegenpartij. Eén van de drie Atalanta-verdedigers dekt vervolgens door richting de buitenspeler die vrijkomt door het doorstappen van Hateboer of Gosens. Achterin wordt er vervolgens dus één op één gespeeld, iets dat ook op het middenveld van Atalanta Bergamo het geval is.

Omschakeling na balverlies

Dergelijke intensiteit in het drukzetten is ook van toepassing kort nadat Atalanta Bergamo onverhoopt de bal verliest. Doordat de Italiaanse club weinig ruimte tussen de verschillende linies houdt, is het relatief eenvoudig om direct na balverlies met de twee à drie dichtstbijzijnde spelers druk op de bal te krijgen. Atalanta Bergamo geeft kort na het verliezen van de bal zodoende weinig ruimte weg, maar wanneer een opponent in de eerste seconden na het veroveren van de bal erin slaagt om wél balbezit te houden, komt Atalanta soms wel in de problemen. Als de bal niet vrijwel direct na balverlies wordt terugveroverd, geeft de ploeg op de flanken - ondanks de fanatieke omschakeling van Hateboer en Gosens - en achter de laatste linie dikwijls behoorlijk wat ruimte weg.

Conclusie

Het attractieve Atalanta Bergamo is zonder meer een lastige tegenstander voor Ajax. De Amsterdammers zullen aan de bal weinig tijd en ruimte krijgen, waardoor veel afhankelijk zal zijn van de creativiteit, de dynamiek en het tempo dat Ajax dinsdagavond in balbezit op de mat weet te leggen. In verdedigend opzicht is het voor Ajax zaak om sterspeler Gómez in bedwang te houden. De Argentijn is de vormgever van het aanvalspel van Atalanta Bergamo en geldt als de gevaarlijkste speler van de Italianen.

Ondanks de individuele klasse van Gómez bouwt Atalanta Bergamo op veel meer dan enkel zijn kwaliteiten. Onder trainer Gasperini is Atalanta de laatste jaren uitgegroeid tot een uitstekend georganiseerd geheel, waarin elke speler zowel in verdedigend als aanvallend opzicht weet wat er van hem verwacht wordt. Het zal dinsdagavond dan ook hoogstwaarschijnlijk een intense wedstrijd op een hoog tempo worden, waarin het spel weleens alle kanten op zou kunnen gaan. Voor Ajax is het - met het oog op de aspiraties om in de Champions League te overwinteren - zaak om in ieder geval niet met een nederlaag te vertrekken uit Bergamo.

Vermoedelijke opstelling Atalanta Bergamo:

Sportiello; Tolói, Romero, Djimsiti; Hateboer, De Roon, Freuler, Gosens; Gómez; Muriel, Zapata.

Thijs Zwagerman (Twitter: @ThijsZwagerman | e-mail: t.zwagerman@ajaxshowtime.com)