Johan Cruijff speelde zondag exact veertig jaar geleden zijn laatste competitiewedstrijd voor Ajax. Op 14 mei 1983 speelden de Amsterdammers een thuiswedstrijd tegen Fortuna Sittard. Er werd met 6-5 gewonnen in Stadion De Meer. Deze wedstrijd gaat de geschiedenisboeken niet in vanwege die krankzinnige uitslag, maar wel door genoeg randzaken. Geert van der Tang en Eric Grift waren aanwezig bij dit historische duel en blikken veertig jaar na dato terug op 14 mei 1983.

Het duel met Fortuna Sittard was het laatste competitieduel en tevens het laatste thuisduel van Cruijff voor Ajax. Het was echter niet zijn allerlaatste wedstrijd in Amsterdamse dienst, want op dinsdag 17 mei 1983 speelde hij nog in de bekerfinale tegen NEC. Tijdens de returnwedstrijd in Nijmegen won Ajax met 1-3 en pakte de club de KNVB Beker. Naast Cruijff speelden Piet Schrijvers en Søren Lerby daar ook hun laatste wedstrijd in het Ajax-tenue.

Eerst even helemaal terug naar het begin. Cruijff keerde in 1981 terug bij Ajax en tekende een prestatiecontract. ‘Een van de dingen die speelde, is dat Johan Cruijff meedeelde in de recette opbrengst van de wedstrijden die Ajax in De Meer speelde’, vertelt Van der Tang. Naar verluidt ontving Cruijff een deel van de opbrengst als er meer dan 11.000 mensen in De Meer zaten. Volgens Grift gingen de toeschouwersaantallen in het begin ook omhoog. ‘Na verloop van tijd ging het wel weer iets naar beneden, maar het was wel hoger dan het ooit geweest was. Je voelde het vertrek aankomen en dat voelde je bij de andere supporters ook.’

Dat Cruijff na het seizoen 1982-1983 bij Ajax vertrok, kwam inderdaad niet uit de lucht vallen. Het rommelde tussen de sterspeler en het bestuur, dat onder leiding stond van voorzitter Ton Harmsen. ‘Harmsen wilde het contract van Cruijff niet verlengen en Cruijff sprak meerdere malen uit dat hij nog een jaar door wilde’, weet Grift nog. Van der Tang vertelt dat Cruijff in zijn laatste seizoen bij Ajax aardig wat wedstrijden (gedeeltelijk) niet heeft gespeeld. ‘Er kwam dus gemor over de contractverlenging van Cruijff, omdat het Ajax-bestuur financieel eigenlijk niet verder wilde met die constructie van de recette.’

‘Ik dacht: Is dit nou het afscheid van de grootste voetballer die we ooit hebben gehad?’

Op 10 mei 1983 speelde Ajax in eigen huis de heenwedstrijd van de bekerfinale tegen NEC. Tijdens dat duel kwam Cruijff niet in actie en zat hij op de eretribune. Volgens Grift was het Johan moet blijven toen al te horen in het stadion. Tijdens het duel met Fortuna Sittard galmde het Johan, Johan, Johan door De Meer, zo vertelt Grift. ‘Ik was op een gegeven moment op de Reynoldstribune en daar liepen ze met zelfgemaakte spandoeken, met teksten als Johan moet blijven! Zeker in de tweede helft hoorde je constant Johan, Johan, Johan. Het was minder massaal dan nu, maar er hing echt wel een hele aparte en dreigende sfeer.’

Je kunt het je misschien niet voorstellen, maar er waren slechts 10.000 mensen aanwezig bij het laatste thuisduel van Cruijff. Van der Tang vond de sfeer in De Meer heel bijzonder en beleefde het iets anders dan Grift. ‘Er waren een paar mensen die zeer verontwaardigd reageerden richting het bestuur. Er waren spandoeken, maar het waren over het algemeen best wel kleine spandoeken. Het was nou niet zo dat die hele Meer op zijn achterste benen stond. Ik vond het een vrij lauw afscheid van Ajax.’ Op slag van rust werd Cruijff op de schouders genomen en Van der Tang zag dat vanaf de hoofdtribune gebeuren. ‘Ik dacht: Tjee, is dit het nou? Is dit nou het afscheid van de grootste voetballer die we ooit hebben gehad? Ik vond het een beetje een pijnlijke avond.’

Van der Tang vond het geroep om Cruijff, net als Grift, niet massaal. ‘Er was een groepje rond de F-Side dat verbaal aanwezig was tijdens de wedstrijd, maar dat werd niet gedragen door het stadion’, vertelt hij. De Ajax-fan zag gemotiveerde mensen die boos waren op het bestuur en dat ook lieten merken. ‘Maar er was ook een grote groep mensen die er vrij mak bijzaten. Dat heeft er volgens mij ook mee te maken dat Johan Cruijff nooit helemaal onomstreden was bij Ajax. Je had altijd voor- en tegenstanders van Cruijff, ook op de tribune. Dat was op het laatst van zijn carrière niet minder. Cruijff was altijd beladen bij Ajax.’

Volgens Van der Tang was Jopie vaak controversieel en is dat ook terug te zien in zijn loopbaan. ‘Hij komt bij Ajax, gaat weg bij Ajax, hij komt bij Ajax en gaat weer weg bij Ajax. Het is altijd een soort haat-liefdeverhouding geweest, tot het laatst toe. Met de Fluwelen Revolutie zie je ook dat hij komt en weer gaat. Dan zie je ook dat er heel veel mensen voor hem zijn en heel veel mensen tegen hem zijn. Ik durf wel te beweren dat Amsterdam niet wakker lag van het afscheid van Johan Cruijff in 1983.’

‘Harmsen en het bestuur werden zwaar bewaakt en dat was maar goed ook…’

Tijdens zijn laatste thuiswedstrijd als Ajacied werd Cruijff na 45 minuten gewisseld. Hij kwam in de tweede helft niet meer terug en liep na de wedstrijd ook geen ereronde. ‘Ik weet dat hij dat hele seizoen al aan het tobben was. Hij heeft heel veel wedstrijden voortijdig gestaakt, omdat hij gewoon niet helemaal fit was. Ik heb het idee dat dat toen de reden zal zijn geweest. Het was in ieder geval geen publiekswissel, want dan had je dat anders gedaan. Hij kwam gewoon niet meer terug’, vertelt Van der Tang over de wissel van Cruijff.

Grift vermoedt dat de vroegtijdige wissel een andere oorzaak heeft. ‘De sfeer werd dreigend en ik denk dat hij er zelf ook geen zin meer in had. Wij namen dat het bestuur natuurlijk kwalijk. Dat zij hadden gezegd: Hij hoeft niet meer terug te komen, want dit gaat uit de klauwen lopen zo.’

Hoewel de protesten tegen het naderende vertrek van Cruijff niet massaal waren, was de sfeer volgens Grift weldegelijk dreigend. ‘Harmsen en het bestuur werden zwaar bewaakt en dat was maar goed ook…’, vertelt de supporter. ‘Je had toen kleinere groepjes, maar het was wel echt heel grimmig. Mensen voelden gewoon wat eraan kwam. Schrijvers en Lerby gingen weg en Cruijff werd eigenlijk gewoon bij het grofvuil gezet. Dat werd Harmsen zwaar aangerekend… Ik voelde me ook ontzettend genaaid, dat weet ik nog heel goed. Het was echt schandalig.’

‘Je geloofde bijna niet dat je zo’n speler op die manier buiten de deur werkt…’

Grift en Van der Tang zijn allebei fan van de legendarische voetballer. Ze behoorden dan natuurlijk ook tot het Cruijff-kamp. ‘Ik was een grote fan, dus ik ging met de pest in mijn lijf naar dat stadion toe, omdat ik doorhad dat dit het afscheid van Cruijff was’, vertelt Van der Tang, die zich het duel iets anders had voorgesteld. ‘Dan verwacht je vooraf dat het is uitverkocht en dat er van alles gaat gebeuren. Maar dan zit je in een voorjaarszonnetje naar een wedstrijd te kijken voor 10.000 man met weinig sfeer…’ Vlak voor de rust ging Cruijff op de schouders, maar dat ging volgens Van der Tang niet van harte. ‘Van hem had het niet gehoeven, dat gevoel had ik een beetje. Ik vond het wel een anticlimax die laatste thuiswedstrijd.’

Op 14 mei 1983 kon Cruijff zich dus voor de laatste keer aan De Meer laten zien en volgens Grift speelde hij een geweldige wedstrijd. De Ajax-fan herinnert zich nog een bal die Cruijff met de buitenkant van zijn voet gaf op Wim Kieft. ‘Gewoon geniaal, dat was hij natuurlijk. De klasse droop er nog steeds vanaf. Dat was ook duidelijk en dat maakte het natuurlijk allemaal nog veel erger. Het was gewoon een privé-oorlog tussen het kamp van Cruijff en Harmsen met zijn aanhang, maar hij was gewoon goed.’

In de jaren ‘80 had Studio Sport aan het eind van het seizoen een mooi jaaroverzicht. Grift herinnert zich dat de bal van Cruijff ook terugkwam in dat overzicht. ‘Ik hoor het de verslaggever nog zeggen: "Had dit tussen Ajax en Cruijff niet anders gekund?" Iedereen was verbijsterd. Totaal verbijsterd. Je geloofde bijna niet dat je zo’n speler op die manier buiten de deur werkt…’

‘Johan Cruijff deed met Feyenoord een warming-up, ik trok dat helemaal niet’

Veel fans vonden het schandalig dat een Ajax-icoon als Cruijff naar de uitgang werd gewerkt. Het verhaal werd nóg pijnlijker toen de nieuwe club van de sterspeler bekend werd. Cruijff tekende namelijk bij aartsrivaal Feyenoord. ‘Dat voelde wel als hoogverraad, maar ik had ook sympathie voor hem. Het was een heel dubbel gevoel wat ik erbij had’, vertelt Van der Tang. ‘Aan de ene kant was dat wat hij precies niet mocht doen, maar ik had wel sympathie voor het feit dat hij Ajax terug wilde pakken. Ik had er wel een beetje begrip voor, maar dat hield wel snel op hoor, haha. Op het moment dat hij bij Feyenoord zijn best ging doen…’

Cruijff speelde het seizoen daarna met Feyenoord een bekerwedstrijd in De Meer. Grift herinnert zich dat duel nog erg goed en noemt die wedstrijd erger dan het laatste competitieduel van Cruijff bij Ajax. ‘Ik ben na de warming-up naar huis gegaan. Johan Cruijff deed met Feyenoord een warming-up, ik trok dat helemaal niet. Ik zei: "Jongens, ik ga weg. Ik ga dit helemaal niet volhouden". Thuis heb ik ook niet gekeken. Helemaal niets. Dat was echt een ramp.’

Toen Ajax met 8-2 van het Feyenoord van Cruijff won, zat Grift als Ajacied uiteraard te genieten. ‘Maar het was wel onze Johan die daar even te kakken werd gezet. Dat was heel dubbel’, vertelt de fan. Nadat Cruijff in 1983 bij Ajax vertrok, werd hij in 1984 landskampioen met Feyenoord. ‘Ik ben nog nooit blij geweest met een kampioenschap van Feyenoord, maar ik ga het toch zeggen: ik was blij dat het zo liep… Ik spreek wel Feyenoordsupporters en sommigen tellen die titel niet eens mee, want het was geen Feyenoord-titel. Het was de titel van Johan Cruijff’, vertelt Grift.

‘Maradona was in zichzelf fantastisch en Cruijff was in het geheel fantastisch’

Beide heren waren in 1983 seizoenkaarthouder van Ajax en dat zijn zij nog steeds. Ze zagen Cruijff vaak spelen. Grift vertelt dat hij ook vaak naar De Meer ging om een training te bekijken. ‘Als Cruijff daar liep, dan viel het bijna stil. Ik zou niet zeggen dat God daar aan kwam lopen, maar er kwam wel wat aan. Er hing iets om die man heen, wat gewoon onwerkelijk was. Dat kan aan mij liggen, maar ik denk dat meer mensen dat wel hadden. Als voetballer was hij natuurlijk geniaal, echt geniaal. Dat was gewoon geweldig.’

Grift denkt nog steeds heel vaak aan Cruijff. ‘Bij alles wat er nu gebeurt, heb ik altijd de gedachte: Wat zou er gebeurd zijn als Johan hier nog was?’, vertelt de supporter, die daarna wat actuele voorbeelden geeft. ‘Dan had Hato gespeeld en hadden we Wijndal niet gekocht. Dan hadden we Sánchez niet gekocht, dan had er jeugd gestaan. Of het geld dat we hadden, was geïnvesteerd in een absolute versterking, een gerichte versterking. Het heeft niet zo mogen zijn…’

Van der Tang behoorde ook tot het Cruijff-kamp en is met hem opgegroeid. ‘Hij was mijn grootste held. De mooiste dag in mijn leven was - tot dan toe - de terugkomst van Cruijff in 1981. Ik hoorde echt tot de Cruijff-aanhang. Ik vond hem een formidabele voetballer.’ Marco van Basten, Dennis Bergkamp, Ruud Gullit en Willem van Hanegem. Het zijn zomaar wat namen die Van der Tang in actie heeft gezien. ‘Maar Cruijff was iets extra's. De impact die hij had, was veel groter dan van alle andere voetballers die ik heb gezien. Dat was meestal positief, maar het kon ook negatief zijn. Als hij ruzie had of het niet liep, dan kon hij ook genadeloos zijn en conflicten veroorzaken.’

Volgens Van der Tang stond je als team met 1-0 voor als Cruijff in het elftal zat. Hij vindt dat Ajax tegenwoordig weleens gepiepeld wordt als de club in de provincie is. ‘Scheidsrechters laten net wat meer toe van de tegenstander, fluiten net wat minder vaak voor overtredingen. Het valt allemaal wel mee en je moet ertegen kunnen. Als Ajax dat drie keer gebeurde in de provincie en Cruijff was erbij, dan was het de vierde keer voorbij. Dat was zijn impact. Zijn impact ging verder dan alleen de kleedkamer van Ajax.’ De Cruijff-fan vertelt dat de impact van de voetballer voelbaar was bij de tegenstander, scheidsrechter, media en KNVB. ‘Dat is echt knap als je dat voor elkaar krijgt. Vergelijk dat nou eens met Maradona, wat natuurlijk een weergaloos goede voetballer was, maar hij had nooit die impact op het geheel. Maradona was in zichzelf fantastisch en Cruijff was in het geheel fantastisch.’

Niels Opdam (email: n.opdam@ajaxshowtime.com)