Het is de droom van veel kinderen: profvoetballer worden. In Nederland spelen ruim vijfduizend jongens in de jeugdopleiding van een profclub en allemaal hebben zij hetzelfde doel. Toch redden de meeste jongens het niet en worden zij geen profvoetballer. De vraag is dan: wat dan? NRC en Trouw deden uitgebreid onderzoek.

In de afgelopen maanden deden NRC en Trouw onderzoek naar in wat voor wereld jeugdspelers van profclubs opgroeien en hoe schadelijk zo'n omgeving is voor talenten op de lange termijn. Aanleiding voor dit onderzoek was een boek van Finn Berk, een voormalig jeugdspeler van AZ. Hij was uiterst kritisch over de negatieve benadering van stafleden richting spelers, al herkende de Alkmaarse club zich niet in die verwijten.

NRC en Trouw spraken met tachtig (oud-)spelers, hun ouders, trainer en experts (waarvan een deel anoniem wil blijven). De kranten trekken de volgende conclusie. 'Zij schetsen het beeld van een industrie die is gericht op de paar procent van de kinderen die uiteindelijk doorbreekt als prof, maar nauwelijks oog heeft voor de prijs die vele duizenden afvallers daarvoor betalen.'

De kranten zien dat het bedrijfsmodel van jeugdopleidingen veel weg hebben van een trechter: wijd bij de ingang, maar richting het uiteinde wordt het dringen geblazen. Ieder jaar beginnen zo'n negenhonderd jongens met grote dromen bij een van de 34 profclubs. Daarvan worden er zo'n honderd uiteindelijk profvoetballer. 'Het logische gevolg is een meedogenloze afvalrace. Als de leiding voor jouw positie een ander beter vindt of ontevreden is over je progressie, moet je vertrekken.'

Busse vertelt over periode na Ajax

Een van de spelers die over bovenstaand onderwerp kan meepraten, is voormalig Ajax-jeugdspeler Mike Busse. Inmiddels is hij 32 jaar, maar over die periode van toen praten is nog altijd moeilijk. Voor Busse ging het mis namens Ajax B1 tegen ADO Den Haag. 'Ik verloor te gemakkelijk de bal op het middenveld', zegt hij. Hij weet nog de trainer van toen schreeuwde. 'Bus, je vermoordt je hele team.'

'Iederéén hoorde het. Ik kon wel door de grond zakken. Ik was een jaar of vijftien. Zelfs maanden later begonnen teamgenoten in de kleedkamer er nog over. Dat gebeurde vaak. Als iemand in de bespreking belachelijk werd gemaakt door de trainer, dan keerde dat telkens weer terug', vertelt Busse, die generatiegenoot is van spelers als Davy Klaassen en Mitchell Dijks.

Busse speelde tot aan Jong Ajax bij de Amsterdamse club. In 2013 vertrok hij, waarna hij een profcontract tekende bij Almere City. Inmiddels zit hij in de 'afrondende fase' van zijn gesprekken met een psycholoog, die hem helpt te leren omgaan met een door voetbal getekende jeugd. 'Als voetballer moet je altijd 100 procent zijn', vertelt Busse. 'Wie foutjes maakt, wordt al gauw afgestraft. Daar heb ik nog steeds last van. Ik leg mezelf constant de druk op om alles perfect te doen. Al snel denk ik: "Oké, dat heb ik weer fout gedaan". Terwijl nu niemand er iets van zegt.'

Tekst gaat verder onder de foto.

Uiteindelijk moest Busse Ajax na zes seizoenen verlaten. Hij kwam in het 'zwarte gat' terecht. 'Je moet jezelf helemaal herontdekken, je plek in de maatschappij weer vinden: wat ga je dán doen? En je wordt ook anders benaderd. Eerst was je die jongen die bij Ajax speelde, nu noemen mensen je het gevallen talent. Je bent weer gewoon Mike.'

Veel talenten bij profclubs zijn simpelweg opvulling: 'Alleen dat weten de kinderen en hun ouders niet'

NRC en Trouw schrijven dat hoe jongeren hun tijd in een jeugdopleiding ervaren per voetballer verschilt. Het hangt van meerdere factoren af, zoals de club, de teams, de trainers en - het belangrijkste - hoe groot het geloof in hun talent is. Er zijn voetballers die eenvoudig de lichtingen doorstromen en soms een lichting mogen overslaan.

Aan de andere kant zijn er ook spelers die elk jaar met de hakken over de sloot mogen blijven. Voor spelers die niet worden gezien als de toptalenten, is een jeugdopleiding 'niet altijd een veilige omgeving', zo zegt een vader van een profspeler uit de huidige selectie van Ajax 1. Voormalig prof Yuri Cornelisse - die speelde bij NAC Breda en FC Groningen en nu mental coach is - stelt: 'Wie buiten de top valt is gewoon opvulling. Alleen dat weten de kinderen en hun ouders niet.' Volgens Cornelisse worden spelers opgeleid tot 'machines'. 'Dat gaat ten koste van een hoop talent. Juist hooggevoelige mensen zijn de creatiefste voetballers.'

Spelers leren al op jonge leeftijd dat een fout negatieve consequenties heeft. Soms krijgen jeugdspelers te maken met woede, zo vertelt een voormalig talent dat tussen zijn tiende en twaalfde in de jeugdopleiding van Ajax speelde. Hij noemde een trainer bij zijn voornaam. 'Die man werd zó boos, dat ik "niet met hem had geknikkerd". Achteraf denk ik: ik was nog kind. Waarom werd ik zó hard aangepakt?'

Reactie Ajax

NRC en Trouw vroegen onder meer Ajax om een reactie. De club stelt dat topsport 'niet altijd makkelijk' is. Het vraagt van spelers mentale weerbaarheid en discipline. 'Helaas zijn er voorbeelden van spelers tegen wie wordt gescholden of die op een andere manier worden gekleineerd', schrijft directeur voetbal Marijn Beuker in een reactie. 'Dat is natuurlijk ontoelaatbaar.'

Beuker benadrukt dat Ajax de laatste jaren meer werk maakt van mentale begeleiding en een veliger sport- en werkklimaat. Een bekend voorbeeld hiervan is dat jeugdspelers van Ajax op Sportpark de Toekomst naar school kunnen gaan. Op die manier heeft Ajax ook meer controle over het schoolwerk dat de jeugdspelers verrichten. Bovendien is Ajax druk bezig met de bouw van De Nieuwe Toekomst.