In de rubriek "Kweekvijver" zoomt Ajax Showtime ook dit seizoen weer in op het paradepaardje van Ajax: de jeugdopleiding.

Het zijn, doordat de voetbalcompetities al weken stilliggen, moeilijke tijden voor de jeugdspelers van Ajax. Hoewel Ajax de trainingen op voetbaltechnisch vlak zo weet in te richten dat de jeugdspelers zich op dat gebied blijven ontwikkelen, ontbreekt bij de jonge Ajacieden al wekenlang de wedstrijdspanning. Hoe belangrijk is dit element voor de ontwikkeling van jeugdspelers en zijn er manieren om het gevoel van wedstrijdspanning na te bootsen? Aan de hand van een gesprek met twee mental coaches gaan we op zoek naar de antwoorden.

In de voetballerij zijn de wedstrijden doorgaans de graadmeter om het werk van de technische staf en de ontwikkeling van de spelers te beoordelen. Sommige jeugdspelers van Ajax speelden begin oktober hun laatste officiële wedstrijd en nu competitievoetbal ook tot zeker halverwege januari onmogelijk blijft, is het daarom de vraag hoe het binnen de jeugdopleiding van Ajax staat met de ontwikkeling van de jonge Ajacieden.

Saïd Ouaali, Hoofd jeugdopleiding van Ajax, legde eerder deze week uit dat de talenten zich ondanks het gebrek aan échte wedstrijden op voetbaltechnisch vlak blijven ontwikkelen. ‘In samenwerking met diverse afdelingen, waaronder Science, bieden wij de spelers bepaalde spelvormen aan, die wij als hulpmiddel gebruiken om de juiste belasting te geven. Er zijn dus veel middelen om toe te passen. Het enige dat je niet kan aanbieden is de wedstrijdspanning’, zei Ouaali tegen Ajax.nl.

Het lukt Ajax dus om spelers op voetballend vlak uit te blijven dagen en te ontwikkelen, maar de Amsterdamse talenten ontbeert het wel al wekenlang aan het ervaren van wedstrijdspanning. Volgens mental coach Jan Sleijfer - oprichter van de organisatie NL Sportpsycholoog, een organisatie waarvan twee mental coaches verbintenissen hebben met onder meer FC Twente en ADO Den Haag - is het gebrek aan wedstrijdspanning bij talenten tot ongeveer twaalf jaar nog niet problematisch. Deze extreem jonge spelers hebben volgens Sleijfer op technisch, tactisch, fysiek en mentaal vlak nog ontzettend veel ontwikkelingsmogelijkheden, dat het voor hen niet per se een gemis is dat de wedstrijdspanning wegvalt. Op latere leeftijd kunnen zij hier namelijk nog altijd mee om leren gaan, terwijl zij op dit moment meer tijd kunnen besteden aan hun technische, tactische en fysieke kwaliteiten.

Voor spelers in de bovenbouw van de jeugdopleiding vreest Sleijfer dat de gevolgen groter zijn. ‘Technisch en tactisch gezien zijn zij normaliter al bijna uitontwikkeld en is er weinig ruimte om zich nóg verder te ontwikkelen’, zegt de mental coach. ‘Spelers in die leeftijdscategorie zitten dicht tegen hun doorbraak in de hoofdmacht aan en juist dan kan het ten koste gaan van hun mentale ontwikkeling als zij een tijdlang geen wedstrijdspanning ervaren. Het kan zeker zo zijn dat zij daardoor op mentaal vlak een achterstand oplopen in hun ontwikkeling. Voor spelers in de bovenbouw vormt het lange tijd ontbreken van wedstrijdspanning dus een veel groter probleem.’

Hans Luijendijk, die als mental coach samenwerkt met diverse profvoetballers en andere topsporters, deelt de mening van Sleijfer. ‘Je kunt dat heel wetenschappelijk verklaren, maar iedereen die zelf heeft gevoetbald weet dat wedstrijdspanning tot op zekere hoogte nodig is om scherp en gefocust te zijn tijdens een wedstrijd. In zekere zin is het ervaren van wedstrijdspanning nuttig en goed. En daarom is het belangrijk dat zeker jonge spelers dat ook in juiste mate blijven ervaren.’

‘De mate van wedstrijdspanning verschilt per speler’

Wedstrijdspanning kan bij spelers dus zorgen voor scherpte en focus, maar hoe ontstaat deze vorm van spanning eigenlijk? ‘Wedstrijdspanning wordt vooral veroorzaakt door de hoge verwachtingen en het gevoel van moeten presteren. Spelers en trainers zijn vaak erg perfectionistisch en willen niet falen. Dat gevoel legt druk op en zorgt voor wedstrijdspanning’, legt Sleijer uit.

Het begrip wedstrijdspanning wordt door Sleijfer gedefinieerd als de mate van lichamelijke, sociaal emotionele en mentale opwinding die voorafgaand, tijdens en na afloop van een wedstrijd optreedt bij een speler. Luijendijk licht deze definitie verder toe. ‘Je hebt inderdaad verschillende vormen van wedstrijdspanning. Ikzelf ben bijvoorbeeld iemand die voor de wedstrijd heel gespannen was, maar vanaf het eerste fluitsignaal was ik die spanning kwijt. Er zijn echter ook spelers bij wie dat omgekeerd is. Daarnaast hebben ook factoren als uit of thuis spelen invloed op de mate van wedstrijdspanning. De mate van wedstrijdspanning verschilt per speler, iedereen heeft zijn gebruiksaanwijzing’, zo vertelt Luijendijk.

‘Wedstrijdspanning nabootsen is mogelijk, maar wel heel lastig’

Voor Ajax is het logischerwijs onwenselijk dat de ontwikkeling van spelers op mentaal vlak stagneert. De Amsterdamse club stelt dat het spelers geen wedstrijdspanning kan aanbieden en daardoor is de kans wel serieus aanwezig dat de mentale ontwikkeling van spelers wordt geremd. Volgens de ervaren Luijendijk hoeft dit helemaal niet het geval te zijn en zijn er wel degelijk manieren om wedstrijdspanning na te bootsen. ‘Zeker weten. Je kunt letterlijk naar de situatie toegaan, bijvoorbeeld in de kleedkamer of echt met een bal aan de slag gaan. Als je dat op de juiste manier brengt, werkt het heel effectief. Zeker bij topsporters, omdat zij zó gefocust zijn op hun doelen. Zij kunnen zich relatief makkelijk in een herkenbare situatie verplaatsen.’

Sleijfer onderschrijft dat er inderdaad manieren zijn om wedstrijdspanning na te bootsen, maar is ook realistisch. ‘Het is wel heel lastig, want alles dat je als vervanging aanbiedt is eigenlijk plagiaat. Het gevoel van spanning, de kick, de adrenaline; dat is wat voetballers willen hebben. En dat hebben ze nu niet. Maar door heel scherp te trainen en andere competitieve elementen toe te voegen op trainingen kan de mentale achterstand die spelers oplopen wel beperkt worden’, geeft de mental coach direct enkele elementen die kunnen bijdragen aan het nabootsen van het gevoel van wedstrijdspanning.

Luijendijk gaat hierin nog een stap verder en gebruikt naast visualisatie en ademhalingstechnieken bijvoorbeeld ook hypnose om spelers een gevoel, zoals wedstrijdspanning, te laten ervaren. 'Hypnose, in de breedste vorm, helpt enorm bij het nabootsen van de wedstrijdspanning. Per persoon hangt het ervan af wat de wedstrijdspanning is en waar het zich bevindt. Het is daarom belangrijk om allereerst op te halen waar de spanning zit en in welke situaties de spanning opspeelt. Vaak kun je erachter komen waar in het lichaam de spanning zich bevindt. Soms zit het in iemands nek, soms in de maag en weer een ander krijgt slappe benen. Het is belangrijk om van al die gegevens een analyse te maken. Vervolgens is het mogelijk om wedstrijdspanning na te bootsen. Ik doe dat vaak door fysiek de situatie op te zoeken, maar dus ook door stukjes hypnose. Dan breng ik mensen in hun gedachten naar de situatie toe en kan ik hun beleving in een bepaalde situatie veranderen. Dat is de kracht van hypnose. De angst en wedstrijdspanning verander ik in een krachtbeleving.’

‘Het vuur in de voetballers moet warm worden gehouden’

Hoewel Sleijfer zelf geen gebruikmaakt van hypnose-technieken, kunnen dit soort manieren volgens hem inderdaad wel een gevoel als wedstrijdspanning nabootsen. ‘Ik ben geen hypnotherapeut, daar weet ik te weinig van. Maar wij laten spelers bijvoorbeeld wel situaties visualiseren. Dan proberen we hen zich bijvoorbeeld te laten verplaatsen in het gevoel vlak voor een wedstrijd en behandelen we concrete situaties in wedstrijden. Intern beleven spelers dan hun ideale wedstrijd en neurologisch is aangetoond dat zoiets impact heeft op je lichaam. Zo’n techniek levert dus zeker rendement op, maar het is daarbij wel belangrijk dat spelers ontspannen zijn en zich ook écht in de situatie kunnen verplaatsen. Als dat het geval is, kan visualisatie of hypnose zeker een methode zijn om wedstrijdspanning na te bootsen. Maar het verschilt per speler of deze techniek effect sorteert.’

Om spelers in de periode zonder officiële wedstrijden scherp en geprikkeld te houden, is het volgens Sleijfer belangrijk om spelers doelen voor te leggen en in te laten zien. ‘Topsporters moeten een doel hebben en normaliter is dat doel voor voetballers het spelen van de wedstrijd. Nu dat doel ontbreekt is het belangrijk hoe voetballers daar mentaal mee omgaan. Het vuur binnenin de voetballers moet warm worden gehouden. Dat kan door autonomie en creativiteit bij spelers te stimuleren. Geef als trainers bijvoorbeeld enkele concrete verbeterpunten en doelen mee waarmee je spelers aan de slag kunnen, maar laat hen zelf bepalen op wat voor manier zij dit vervolgens gaan doen. Daarmee geef je spelers op een andere manier veel verantwoordelijkheid en zorg je voor uitdagingen. Zodoende blijven spelers ook zonder het spelen van wedstrijden scherp én houden ze plezier in het voetballen. Dat is het belangrijkste.’

Thijs Zwagerman (Twitter: @ThijsZwagerman | e-mail: t.zwagerman@ajaxshowtime.com)

Alle 'Kweekvijvers' van het seizoen 2020/2021:
#1 - De nieuwe sterkhouders bij Ajax O19 in Nyon
#2 - Hoe corona Ajax overal in haar greep houdt
#3 - Jeugdwatcher Bram van der Ploeg stopt ermee
#4 - Goed begonnen Ajax-jeugd baalt van onderbreking
#5 - Nieuwkomer Hlynsson ontwikkelt zich rap in hectische maanden