Met een achterstand van zes punten op koploper Feyenoord lijkt het voor Ajax op het moment wel heel erg moeilijk om nog kampioen te worden. Toch is dat juist hetgene waar de spelers van de Amsterdamse club zich niet op moeten focussen, zo beweren mental sportcoach Robert Bridgeman en sportpsycholoog Jan Sleijfer in gesprek met Ajax Showtime.

Hoe om te gaan met bijna verloren titelstrijd?
Volgens Bridgeman, die in het verleden onder meer tennisspeelster Kiki Bertens begeleidde, moet Ajax zich in ieder geval niet focussen op wat niet goed gaat en op de achterstand op de koploper. 'Dan bereikt dat je brein. Daar waar je je aandacht oplegt, daar gaat je brein ook naar kijken. Het is daarom essentieel dat je je focus legt op wat goed gaat. Ondanks dat het kampioenschap niet heel waarschijnlijk is, kun je je toch richten op een overwinning. Het is belangrijk dat je je proces blijft managen. Winnen en verliezen is onderdeel van de sport, maar proces is het belangrijkste', aldus Bridgeman, die vindt dat sportteams ook bij tegenslag bij hun eigen proces moeten blijven. 'Zodat je volgend seizoen nog beter kunt worden.'

'In het tennis focussen de spelers zich alleen maar op het volgende punt, de volgende bal. Als je je nu focust op de achterstand, levert dat negatieve gevoelens op’, vervolgt de mental coach, die wel beseft dat het lastig is voor een sporter om de achterstand geheel uit het ‘koppie’ te laten gaan. ‘Het vraagt discipline om je je daarop te focussen. Tennis en voetbal zijn beide mentale sporten. Dat voetbal een teamsport is en het daardoor moeilijker is bij een individuele sport als tennis, klopt. Als team-zijnde moet je daaraan werken. Als ik het voor het zeggen zou hebben bij Ajax, zou ik vooral werken aan de mentale fitheid.’

Jan Sleijfer, sportpsycholoog van www.nlsportpsycholoog.nl, denkt er deels hetzelfde over. 'Het is natuurlijk logisch dat je je richt op de punten die je nog moet halen. Resultaat denken noemen we dat in de sportpsychologie. Als je in de media gaat kijken, worden er allerlei rekensommen gemaakt. Het wordt een heel erg rekenspelletje en dat doet elke sporter natuurlijk ook in zijn hoofd. Het advies vanuit de sportpsychologie, vanuit mij, zou zijn om dat zo veel mogelijk te tackelen', zo raadt Sleijfer aan. ‘In plaats van dat zou je de aandacht meer moeten richten op de tactiek van de wedstrijd, of ieder op zijn eigen kwaliteiten als voetballer. Het is dus heel erg taakgericht denken en je niet bezighouden met kansrekenen.'

'Op die manier is het mooi als je een stukje schroom achter je kunt laten en je relatief niets meer te verliezen hebt', vervolgt de sportpsycholoog. 'Iedereen heeft Ajax natuurlijk ook als verliezer bestempeld, wat ook heel logisch is. Maar het is natuurlijk, ook gekeken naar andere competities, niet onmogelijk dat je nog zeven punten inhaalt. Je ziet het ook in elke sport en in elke competitie, aan het einde gebeuren de gekste dingen. Daarom is het einde van de competitie vaak ook het leukst, wat naar mijn idee volledig te verklaren is vanuit de mind-set en niet dat ze ineens slecht kunnen voetballen. Mensen gaan anders denken en je vergeet dat je gewoon tegen een bal aan moet schoppen.'

Verklaring voor puntenverlies bij FC Groningen en Excelsior
Onlangs verloor Ajax op bezoek bij FC Groningen en Excelsior dure punten in de race om de landstitel. Op de dag dat Ajax 1-1 speelde bij FC Groningen, verloor Feyenoord eerder die zondagmiddag bij Sparta Rotterdam. ‘Dat is iets wat je vaker ziet in het voetbal. Op het moment dat het echt spannend wordt en er prestaties gevraagd worden, gaat het brein in de overlevingsstand’, verklaart Bridgeman.

‘Je mentale weerbaarheid wordt daardoor aangepast, je reageert heel primitief. Je kunt niet meer helder nadenken. Iedereen doet zijn best, maar het wedstrijdplan wordt vergeten, de tactiek wordt aan zijn laars gelapt. Het wordt een soort straatvoetbal’, ziet Bridgeman in. ‘Op het moment dat je je rust kunt bewaken, kun je weer strategisch spelen. Dat vraagt wel een bepaalde helderheid van geest.’

Vorig seizoen werkte Ajax nog met een zogenoemde focuscoach, maar onder trainer Peter Bosz is daar geen sprake meer van. Volgens Bridgeman is dat een gemiste kans. ‘Het is een heel belangrijk onderdeel in de sport geworden. Je kunt als trainer niet verwachten dat de spelers elke keer alles op techniek en de strategie doen. Er zitten ook emoties bij en die moet je managen. Andere teams doen het wel en dat merk je. Ik zou zelf niets aan het toeval overlaten, ook al vind je het als coach niets. Je hebt niets te verliezen. En eigenlijk kun je er niet meer omheen.’

Waar ook vaak de schuld aan gegeven wordt, is de drukte van het programma. Hier is Sleijfer het niet mee eens. ‘Een voetballer heeft een redelijk luxe wedstrijdschema, ook al hebben ze meerdere wedstrijden in twee weken. Het staat niet in verhouding tot andere sporten, die soms elke dag moeten presteren. Natuurlijk speelt het wel een rol, maar ik geloof niet dat dat een reden is om binnen het voetbal punten te verspelen’, verklaart hij. Hoe het dan wel komt? ‘Het omschakelen tussen een kolkende ArenA en Woudestein. Het ene maakt alles in je los, dan ga je relatief ook vrij spelen. Want als je het in Europa niet haalt, dan is dat vervelend, maar dan zullen er geen krantenkoppen zijn dat Ajax het verspeeld heeft. Het zit denk ik vooral in de hoeveelheid druk die de speler ervaart om te presteren. Die is volgens mij, gek genoeg, in een Europese wedstrijd lager, dan in een competitieduel, waarin je moet winnen om de titel te pakken.’

Klinkt logisch natuurlijk, maar toen Ajax de 1-0 om de oren kreeg tegen Excelsior, was er nog tijd genoeg om de boel om te draaien. ‘De druk om dat doelpunt te maken, is anders dan op een ander moment in de competitie. Je wilt altijd winnen, maar als je het te veel gaat moeten, dan leidt dat tot verkramping. Dat is eigenlijk ook een soort paradox. Je wilt winnen, maar op het moment dat je met winnen bezig bent, verklein je de kans op winnen. Als je wilt winnen, moet je niet té veel met het winnen bezig zijn. Je hebt mensen die dan gaan forceren, maar je hebt ook mensen die dan juist iets voorzichtiger gaan spelen, die iets minder risico in hun spel leggen’, zo legt Sleijfer uit. 'Dat zijn logische processen. Spelers die het moeten waarmaken, die gaan te veel doen in plaats van hun energie te sparen om scherp te staan. En de jonge spelers kiezen mogelijk te snel voor zeker, want zij hebben meer te verliezen, die willen gewoon geen fouten maken. Op het moment dat je speelt om geen fouten te maken, ga je te verkrampt spelen.'

Hoe om te gaan met de media?
Een belangrijk aspect in de sportwereld van tegenwoordig is toch wel de media. De kranten, de televisieprogramma’s, de analisten: ze hebben mogelijk veel invloed op het voetbal. Volgens Bridgeman moeten de spelers van Ajax vooral realistisch blijven. ‘Als je zegt dat je nog vol kans hebt, houd je jezelf voor de gek. Als je zegt dat het niet meer gaat lukken, focus je op verlies. Ik zou juist adviseren om realistisch te zijn: "we staan er zo voor, dit is wat het is. We zien het zelf ook, maar kiezen ervoor om ons te focussen op een zo positief mogelijke uitslag".’

Na afloop van het duel met Excelsior zei Ajax-verdediger Matthijs de Ligt dat Ajax moet hopen op een wonder. ‘Dan zeg je dat je realistisch bent’, vervolgt Bridgeman. ‘Maar je kunt beter zeggen dat je de situatie ziet, hem begrijpt en je focust op de positieve uitkomst. Dan geef je aan dat je ervoor wilt werken.’

Sleijfer gooit het over een hele andere boeg. Hij bekijkt het niet vanuit Ajax zijnde, maar vanuit de spelers als persoon. ‘Je hebt extraverte mensen en je hebt introverte mensen. Extraverte mensen vinden het misschien ook wel prettig om naar buiten te treden, voor wat afleiding. Maar die jongens die wat meer introvert zijn en zich het liefst afsluiten met oortjes in, zou je de gelegenheid moeten geven om niet in aanraking te laten komen met de media. Als je aanvoerder bent dan wordt je meestal wel verwacht bij de media, maar dat zijn vaak wel mensen die naar buiten kunnen treden. Dus als je gefocust wilt blijven om goed te presteren, dan zou ik de coach adviseren om dat heel erg vrij te laten voor de afgestemde persoonlijkheid van de speler.’

Bart Veenstra (Twitter: @Bart_Veenstra | e-mail: b.veenstra@ajaxshowtime.com)
Jesse ter Haar (Twitter: @Jesseth0344 | e-mail: jitihi22@live.nl)