Erik ten Hag ging, Alfred Schreuder kwam. Van de eerste tien wedstrijden onder leiding van de nieuwe trainer won Ajax er zeven en gingen er drie verloren. Na het afronden van Blok 1 van het nieuwe seizoen is het tijd voor een tussentijdse evaluatie. Wat is er onder Schreuder veranderd bij Ajax en wat staat hem en zijn technische staf nog te doen?

I. Vervangen van sterkhouders

Zichtbaar gefrustreerd was Schreuder tegen het einde van de transferperiode te gast bij voetbaltalkshow Rondo. De Ajax-trainer baalde als een stekker van het feit dat zijn club meer basisspelers dan vooraf afgesproken had laten vertrekken. De erfenis van Ten Hag was al enorm zwaar en met het vertrek van het halve basiselftal werd de uitdaging er voor Schreuder niet bepaald minder om. Van Noussair Mazraoui, Ryan Gravenberch en André Onana was het duidelijk geweest dat zij zouden vertrekken, terwijl Schreuder vroeg in de transferwindow ook instemde met een vertrek van Sébastien Haller. Ajax was hierna niet van plan om nog meer bepalende krachten kwijt te raken, maar zwichtte toen er vanuit Manchester absolute hoofdprijzen werden geboden. Lisandro Martínez en Antony leverden Ajax gezamenlijk zo’n 160 miljoen euro op, maar daar leek de balende Schreuder eind augustus weinig boodschap aan te hebben.

De nieuwe Ajax-trainer kreeg met onder anderen Steven Bergwijn, Calvin Bassey, Brian Brobbey, Owen Wijndal, Jorge Sánchez en uiteindelijk Lucas Ocampos en Florian Grillitsch nieuwkomers om zijn selectie weer op sterkte te brengen, maar eind september kan worden geconcludeerd dat de Ajax-selectie er ten opzichte van vorig seizoen alleen in de breedte sterker op geworden is. De potentie van de nieuwelingen en doorgebroken eigen talenten is overduidelijk aanwezig, maar het is onjuist om te stellen dat Ajax sterker uit de hectische transferperiode is gekomen. Devyne Rensch is minder dan Mazraoui, zoals Bassey nog wat stappen moet zetten om aan Martínez te tippen. Brobbey heeft Haller, de topscorer van afgelopen seizoen, nog niet kunnen doen vergeten. En Kenneth Taylor doet het vooralsnog uitstekend als vervanger van Gravenberch, maar in de eerste wedstrijden met échte weerstand - Liverpool en AZ - gaf Taylor niet thuis. Dat is geen ramp, want hij en de andere genoemde spelers hebben wel degelijk de potentie om op (korte) termijn het niveau van hun voorgangers te benaderen of mogelijk zelfs te overtreffen. Op dit moment luidt echter de harde conclusie dat Ajax het vertrek van de vele sterkhouders niet één op één heeft weten op te vangen.

II. Dynamiek over het hele speelveld

Waar Schreuder aan zware kluif heeft aan het opvangen van de vertrokken sterkhouders, manifesteert de oefenmeester zich in de eerste weken van het nieuwe seizoen wel sterk door een aantal nieuwe accenten te leggen binnen de door Ten Hag gecreëerde speelwijze. In de beste wedstrijden die Ajax tot dusver onder Schreuder speelde, sprong de enorme dynamiek die over het gehele veld te zien was in het oog. Vaste posities zijn verleden tijd; Schreuder ziet liever dat zijn spelers dynamisch zijn en overal op het veld kunnen opduiken, zolang de veldbezetting maar in orde blijft. In flitsende wedstrijden als tegen FC Groningen (6-1), Rangers FC (4-0) en sc Heerenveen (5-0) leidde dat ertoe dat middenvelders op de flank opdoken en buitenspelers dikwijls in het centrum. Centrumverdedigers werden middenvelders of backs en een spits kon zomaar een middenvelder zijn: zolang alle belangrijke zones op het veld maar bespeeld werden. Analist Theo Janssen bestempelde dit Ajax-voetbal als ‘next level’. Onder Ten Hag speelde Ajax ook op hoog tempo en met veel dynamiek, maar het aantal positiewisselingen in de beste wedstrijden onder Schreuder lag beduidend hoger en deed denken aan het Manchester City van Pep Guardiola.

III. Strafschopgebied bombarderen

Een ander verschil in de Ajax-speelwijze ten opzichte van vorig seizoen is de massaliteit waarmee de Amsterdammers aanvallen. Traditiegetrouw speelt Ajax vaak hoog op het veld en staan de centrumverdedigers in balbezit niet zelden op de middenlijn, maar onder Schreuder heeft Ajax daar een volgende stap in gezet. Onder Julian Nagelsmann (huidige trainer van Bayern München) leerde Schreuder bij Hoffenheim hoe effectief het is om vijf, zes, zeven of soms zelfs acht spelers in het strafschopgebied van de tegenstander te laten komen. Dit lijkt enorm risicovol, maar mits de uitvoering goed is heeft deze speelwijze meer voor- dan nadelen.

Voor deze tactiek gaat het Cruijffiaanse spreekwoord Aanvallen is de beste verdediging op. Omdat veel teams, zeker laag op eigen helft, tegenwoordig mandekking hanteren, zullen middenvelders en aanvallers van de opponent met een Ajax-speler mee moeten lopen als hij ten aanval trekt. Dit leidt ertoe dat een tegenstander voorin vaak slechts één en soms zelfs helemaal niemand overhoudt. Als Ajax de bal hoog op het veld verliest, heeft een tegenstander zodoende alsnog weinig mogelijkheden om uit te breken. Daarnaast heeft het met zo veel mensen aanvallen het grote voordeel dat er veel afspeelmogelijkheden worden gecreëerd en bovendien is de kans ook groter dat de bal vanuit de kluts of in een rebound voor de voeten van een Ajacied belandt.

IV. Experiment spitspositie

Na het vertrek van Haller leek de definitief teruggehaalde Brobbey de gedoodverfde opvolger van de spits die 47 doelpunten maakte in 66 wedstrijden voor Ajax. Brobbey begon met een conditionele achterstand aan het seizoen, maar had vervolgens al snel zijn impact en veroverde vrijwel direct een basisplaats. De verbazing was dan ook behoorlijk toen Schreuder voor de openingswedstrijd van de Champions League tegen Rangers FC plots koos voor Mohammed Kudus in de punt van de aanval. Kudus is natuurlijk een totaal ander type dan Brobbey, maar de vondst pakte in eerste instantie goed uit. Schreuder, de bedenker van de succesvolle Tadić-variant in 2018/19, had zich wellicht laten inspireren door het succes dat een dergelijke valse spits toentertijd bracht.

Toch lijkt na vier wedstrijden met Kudus in de punt van de aanval wel de conclusie te kunnen worden getrokken dat het Ajax-spel beter gedijt bij een aanspeelpunt die diep wegblijft. Ten Hag benadrukte dit voorgaande jaren ook vaak als hem werd gevraagd naar het functioneren van de regelmatig bekritiseerde Haller. Hoewel Haller soms weinig in het Ajax-spel voorkwam, heeft de spits nog steeds een belangrijke functie. Doordat hij diep wegblijft, wordt de verdediging van een tegenstander gedwongen om bij hem te blijven en ontstaat er onder de spits ruimte om te voetballen in een cruciale zone op het veld. Na de nederlagen tegen Liverpool en AZ en de wijze waarop Ajax in deze duels eigenlijk nauwelijks aan het voetballen kwam, is de kans groot dat Schreuder na de interlandperiode terugvalt op Brobbey in de spits. Voor Kudus - die in individueel opzicht goed speelt, maar in de spits het team uiteindelijk niet beter laat functioneren - zal dan een nieuwe rol moeten worden gezocht.

V. Kwestie der Buitenspelers

Mogelijk ligt die rol voor Kudus in de toekomst wel op de vleugel bij Ajax, want op dit moment is duidelijk dat Bergwijn en Tadić op de respectievelijk linker- en rechterflank niet in hun beste doen zijn. Tadić speelde sinds zijn komst naar Ajax in 2018 zijn beste wedstrijden hoofdzakelijk vanaf de linkerflank, maar door de stormachtige entree van recordaankoop Bergwijn werd Tadić van zijn geliefde positie verdreven. Als hangende rechtsbuiten toonde Tadić progressie, maar inmiddels is duidelijk dat hij vanaf daar niet hetzelfde rendement gaat brengen als vanaf de andere kant. De wisselwerking tussen Tadić en Rensch wordt beter, evenals zijn afstemming met de middenvelders, maar waar Tadić vanaf de linkerflank altijd voor gevaar kan zorgen, is hij vanaf rechts een stuk beperkter. Zeker ver van het doel komt Tadić aan de rechterkant totaal niet in zijn kracht, terwijl hij vanaf links veel sterker is in de combinatie en met afgemeten voorzetten.

Het zadelt Schreuder op met een delicate kwestie. Zijn twee beste aanvallers spelen allebei het liefst vanaf de linkerflank, waardoor de Ajax-trainer voor een flink dilemma staat. Opnieuw gaan schuiven, of vasthouden aan de huidige bezetting en meer aanvalspatronen inslijpen? Het is waar Schreuder en zijn technische staf momenteel hard over aan het nadenken zijn.

VI. Uitspelen onder Hoge Druk

Ook zal er op het kantoor van Schreuder en op het trainingsveld van Ajax tijdens de interlandperiode kritisch worden gekeken naar de manier waarop Ajax zich wapent tegen hoge druk van tegenstanders. Zowel Liverpool als AZ maakten Ajax afgelopen week het voetballen van achteruit onmogelijk door constant hoog druk te zetten, waarbij het opvallend was dat Ajax er niet in slaagde om hier onderuit te spelen.

Hoewel Ajax de afgelopen twee wedstrijden verdiend verloor en beide keren niet goed speelde, zal de conclusie van Schreuder en zijn staf weleens kunnen zijn dat er eigenlijk helemaal niet zo gek veel veranderd hoeft te worden. De veldbezetting bij hoog drukzetten van de tegenstander werd door Schreuder en nadrukkelijk coachen van Remko Pasveer en Jurriën Timber al snel omgezet tegen Liverpool. Door telkens backs Devyne Rensch of Daley Blind laag op het veld uit te laten zakken, ontstond er wel degelijk ruimte om van achteruit op te bouwen. Dat dit uiteindelijk niet of nauwelijks lukte, komt doordat Ajax aan de bal de verkeerde keuzes maakte.

Spelers met ruimte om vooruit te draaien deden dit niet en onder de hoge druk speelden Pasveer en de Ajax-verdedigers dikwijls een lange bal terwijl er in de as van het veld een Ajacied vrijstond. Dergelijke ballen en het wegdraaien met een man in je rug zijn wellicht risicovol, maar om onder de druk van een tegenstander uit te voetballen is het wel essentieel om deze risico’s te nemen. Wanneer je hier als team namelijk een paar keer in slaagt, zal een tegenstander beseffen dat dit tot gevaar leidt en zullen zij hoogstwaarschijnlijk minder hoog druk gaan zetten. Met iets meer ruimte om te voetballen toonde Ajax onder Schreuder al aan een ontzettend hoog niveau te kunnen halen. Nu is het voor de Ajacieden zaak om ook onder hoge druk het schroom van zich af te gooien en het lef, de durf en het zelfvertrouwen te hebben om risicovolle keuzes te maken. Alleen zo kan Ajax zich wapenen tegen de hoge druk van tegenstanders.

Volg Ajax live en bekijk de Ajax live uitslagen via Flashscore!

Thijs Zwagerman (Twitter: @ThijsZwagerman | e-mail: t.zwagerman@ajaxshowtime.com)