Zondag sluit Ajax de januari-maand af met de topper tegen AZ. Na het gewonnen bekerduel van vorige week is het de tweede keer in elf dagen tijd dat Ajax het in Alkmaar opneemt tegen AZ. Welke lessen kunnen de Amsterdammers trekken uit die eerdere ontmoeting? En wat zijn de sterktes en zwaktes van AZ? Een tactische analyse in aanloop naar de laatste horde van januari.

Onder de nieuwe trainer Pascal Jansen boekte AZ deze maand knappe overwinningen op bezoek bij PSV en Feyenoord. Desondanks is het gat met koploper Ajax na de thuisnederlaag tegen FC Utrecht toch weer gegroeid tot een slordige tien punten. De eerste vijf competitiewedstrijden van dit seizoen eindigden bovendien allemaal in een gelijkspel. AZ presteert dit jaar, zowel onder Arne Slot als onder Jansen, uitermate grillig en kent hoge pieken en diepe dalen. Vaak kennen de Alkmaarders zelfs tijdens wedstrijden een gigantisch verval. Met name in de slotfase oogt de ploeg vaak kwetsbaar en komt het nog maar weinig aan aanvallen toe. In een zware poule met Napoli, Real Sociedad en Rijeka slaagde AZ er daarnaast niet in om te overwinteren in de Europa League.

Uitgangspunten

Het spel van AZ verschilt onder Jansen weinig ten opzichte van onder Slot. Ook Jansen laat zijn ploeg hoofdzakelijk vanuit een 4-2-3-1-formatie voetballen, waarbij hij in aanvallend opzicht leunt op de creativiteit en dynamiek van zijn voorhoedespelers, opkomende backs en combinatiespel door de as. Een andere grote kracht is het blok van controlerende middenvelders Teun Koopmeinders en Frederik Midstjø, die zowel in voetballend als verdedigend opzicht erg belangrijk zijn voor AZ.

Opbouw

Bewonderenswaardig aan AZ is het feit dat de ploeg er bijna altijd naar streeft om van achteruit op te bouwen. Zelfs wanneer tegenstanders heel hoog drukzetten, zoals Ajax in het vorige bekerduel of FC Utrecht in de midweekse competitiewedstrijd, blijft AZ zoeken naar de voetballende oplossing. De centrale verdedigers positioneren zich hierbij regelmatig laag op het veld en aanvoerder Koopmeiners laat zich vanaf het middenveld ook terugzakken naar de laatste linie. Met de backs iets hoger op het veld probeert AZ op deze manier onder de hoge druk van een tegenstander uit te spelen.

Koopmeiners vertolkt een sleutelrol in de eerste fase van de opbouw en zorgt er vaak voor dat AZ onder de hoge druk van een tegenstander uit kan spelen. De uitzakkende controleur heeft het voetballende vermogen en de traptechniek om met één pass meerdere drukzettende tegenstanders uit te spelen. Het is een belangrijk wapen van AZ, maar de afhankelijkheid van Koopmeiners is tevens een zwakte. Wanneer hij - zoals Ajax recentelijk met name in de tweede helft ontzettend goed deed - wordt vastgezet, moet de eerste fase van de opbouw namelijk worden verzorgd door centrumverdedigers als Pantelis Hatzidiakos, Bruno Martins Indi of Timo Letschert. Deze spelers zijn aan de bal van veel mindere kwaliteit en zorgen er, zeker onder hoge druk, voor dat AZ van achteruit zeer moeizaam aan het voetballen komt.

Omdat AZ bijna koste wat het kost van achteruit wil opbouwen (desnoods extreem laag op het veld) zal het voor Ajax zondagmiddag belangrijk zijn om het kenmerkende hoge drukzetten goed uit te voeren. Wanneer één of meerdere Ajacieden hierin verzaken en bijvoorbeeld net iets te laat zijn, worden de ruimtes - doordat AZ zo laag op het veld opbouwt - namelijk direct enorm groot. Met Edson Álvarez en Ryan Gravenberch in de controle, invaller Davy Klaassen als aanvallende middenvelder en Zakaria Labyad en Quincy Promes op de vleugels verliep het drukzetten op bezoek bij AZ vorige week het beste. En dat terwijl Labyad en Promes door trainer Erik ten Hag sowieso al regelmatig worden geroemd om hun inzicht en kwaliteiten in het hoge drukzetten. Met in het achterhoofd dat er op dit vlak serieus iets te halen valt tegen AZ, wordt het extra interessant om te zien wie Ten Hag in Alkmaar aan de aftrap laat verschijnen.

Aanvalsspel

Zo moeizaam als AZ van achteruit soms tot aanvallen komt, zo snel en ogenschijnlijk gemakkelijk gaat dit de ploeg een stuk hoger op het veld af. Zeker in topwedstrijden, waarbij er vaak meer ruimtes liggen, presteert AZ al anderhalf jaar formidabel. De Alkmaarders hebben met Myron Boadu een ideale spits voor snel omschakelingsvoetbal en met creatieveling Calvin Stengs om hem heen is er iemand in de buurt die Boadu op zijn wenken kan bedienen. De snelheid en diepgang van de twintigjarige spits zijn AZ’ belangrijkste aanvallende wapens in grote wedstrijden. Vanwege dat gevaar in de omschakeling is de kans aanwezig dat Ten Hag opnieuw een basisplaats inruimt voor Álvarez en met de Mexicaan op het middenveld iets meer controle inbouwt.

Desondanks zouden we AZ tekort doen door het team van Jansen weg te zetten als een counterploeg. Met het voetballende vermogen van Koopmeiners en Midstjø en de dynamiek van Stengs, Albert Gudmundsson, Jesper Karlsson en Zakaria Aboukhlal onder spits Boadu kan AZ namelijk ook op meer voetballende wijze gevaarlijk worden. Met name de vele positiewisselingen van deze creatieve geesten maakt AZ soms lastig te bespelen. De laatste weken trekt Boadu bijvoorbeeld ook regelmatig uit de spits weg en is Gudmundsson dikwijls de meest aanvallende AZ-speler. Wanneer de vleugelspelers van AZ gaan zwerven over het veld zijn er altijd direct de opkomende backs Owen Wijndal en Yukinari Sugawara die het veld breed houden en over de flanken voor diepgang zorgen.

Het aanvalsspel van AZ bevat zodoende verschillende smaken die elk voor gevaar kunnen zorgen. Voor Ajax zal de onderlinge afstemming tussen verdediging, middenveld en aanval dan ook perfect moeten zijn. Wanneer AZ hoger op het veld namelijk vrije mensen tussen de linies weet te krijgen, blijft het een lastig te verdedigen opponent.

Verdedigende organisatie

In verdedigend opzicht kan AZ verschillende kanten op. Een belangrijk uitgangspunt na balverlies is in ieder geval om direct druk te zetten en de ruimtes in de as zo klein mogelijk te houden. Wanneer AZ de bal echter niet direct terug weet te veroveren, zagen we de Alkmaarders de laatste keren tegen Ajax ook bijzonder ver inzakken. De buitenspelers werden in dit geval helemaal teruggehaald, zoals plaaggeest Getafe dit een jaar geleden tegen Ajax introduceerde. Hierdoor wordt het voor Ajax een stuk lastiger om combinerend door de AZ-defensie heen te breken.

Hoog drukzetten doet AZ doorgaans ook wel, maar in de meest recente edities van Ajax - AZ en AZ - Ajax namen de Alkmaarders in het drukzetten aanzienlijk minder risico. Ajax krijgt van achteruit eigenlijk bijna altijd veel tijd om rustig op te bouwen. AZ groepeert zich in een compacte formatie rondom de middenlijn en op de eigen speelhelft. Ook hierbij geldt dat AZ de as gesloten houdt en weinig ruimte geeft om combinerend door te breken, waarbij er in organisatorisch opzicht belangrijke rollen zijn weggelegd voor Koopmeiners en Midstjø.

Met Sébastien Haller als aanspeelpunt - zowel door de lucht als over de grond - en dynamische mensen rondom zijn persoon zal Ajax in de drukbezette as van het veld desalniettemin op zoek moeten gaan naar de vrije man. Met de niet zo wendbare Koopmeiners, Martins Indi en Hatzidiakos in die bewuste zone op het veld moet dat Ajax zondag ook zeker gaan lukken.

Vermoedelijke opstelling AZ:

Bizot; Sugawara, Hatzidiakos, Martins Indi, Wijndal; Midstjø, Koopmeiners; Gudmundsson, Stengs, Karlsson; Boadu.

Conclusie

Ajax zal de januari-maand zondag ongeslagen af willen sluiten en AZ voor de tweede keer in korte tijd willen verslaan. Met goed georganiseerd hoog drukzetten zal de ploeg van Ten Hag het AZ ontzettend moeilijk gaan maken om van achteruit op te bouwen. In aanvallend opzicht zal creativiteit en dynamiek vereist zijn om de compacte AZ-organisatie te kraken. Het gevaarlijkste worden de Alkmaarders doorgaans in de omschakeling, waardoor het aannemelijk lijkt dat Ten Hag opnieuw voor Álvarez zal kiezen op het middenveld om zo - net als in de recente bekerwedstrijd - meer controle in te bouwen en de snelle uitbraken van AZ te kunnen smoren.

Thijs Zwagerman (Twitter: @ThijsZwagerman | e-mail: t.zwagerman@ajaxshowtime.com)