Zondag is het dan eindelijk zover: de eerste échte Eredivisie-topper van dit seizoen. Het PSV van trainer Roger Schmidt komt op bezoek in de Johan Cruijff ArenA. De Eindhovenaren hebben na veertien wedstrijden slechts één punt minder dan koploper Ajax en gelden dan ook als voornaamste titelconcurrent voor de ploeg van Erik ten Hag. In deze tactische analyse aandacht voor het spel dat Schmidt PSV laat spelen en de sterktes en zwaktes van de aanstaande opponent.

Bij PSV is er afgelopen zomer veel veranderd. Interim-trainer Ernest Faber, die halverwege het vorige seizoen de ontslagen Mark van Bommel verving, heeft weer plaatsgemaakt en is opgevolgd door Schmidt. De 53-jarige Duitser - op een blauwe maandag ooit nog in verband gebracht met een overgang naar Ajax - heeft een geheel eigen spelopvatting en vierde als trainer successen met Red Bull Salzburg en het Chinese Beijing Guoan. Tussendoor liet Schmidt als trainer van Bayer Leverkusen zijn ploeg jarenlang aantrekkelijk voetbal spelen. In zijn derde seizoen als trainer van die club werd de Duitser echter ontslagen wegens tegenvallende resultaten.

Het Ajax-publiek zal Schmidt vooral herinneren van de dubbele Europa League-confrontatie met Red Bull Salzburg in februari 2014. De toenmalige ploeg van Schmidt, bestaande uit spelers als Sadio Mané, Kevin Kampl en Jonathan Soriano, maakte gehakt van het Ajax van Frank de Boer. Met een 0-3 nederlaag in de ArenA en een 3-1 verliespartij in de return gingen de Amsterdammers kansloos ten onder. Tegen het pressing-voetbal van Schmidt was Ajax zes jaar geleden niet bestand. De grote vraag is hoe het elftal van Ten Hag zondagmiddag omgaat met de krachtige pressing-machine waartoe PSV onder Schmidt inmiddels ook is uitgegroeid.

Uitgangspunten

PSV komt dit seizoen doorgaans uit in een 4-2-2-2-formatie. In sommige duels of fases van wedstrijden willen de Eindhovenaren hier nog weleens van afwijken en wordt er overgeschakeld op 4-3-3, maar in verreweg de meeste wedstrijden is 4-2-2-2 de norm. Daarbij geldt dat de backs zeer hoog staan gepositioneerd en twee controlerende middenvelders kort voor de verdediging de balans bewaken. De twee middenvelders achter de spitsen komen vaak in de as tussen de linies en de twee diepe spitsen loeren op hun kansen in de diepte. Met direct, krachtig en razendsnel voetbal probeert PSV vervolgens gevaarlijk te worden, terwijl de ploeg in verdedigend opzicht snel omschakelt en de bal zo snel mogelijk terug probeert te veroveren.

De opbouw

Bij PSV is oud-Ajacied Nick Viergever dit seizoen naar de reservebank verdreven. Vanaf daar ziet de linksbenige verdediger hoe in het hart van de Eindhovense defensie jongelingen Jordan Teze en Olivier Boscagli de voorkeur krijgen. De achterhoede wordt gecomplementeerd door rechtsback Denzel Dumfries en linksback Phillip Max, die afgelopen zomer overkwam van FC Augsburg. Voor de PSV-verdediging spelen controleurs Pablo Rosario en Ibrahim Sangaré. Dit zestal is samen met doelman Yvon Mvogo hoofdzakelijk verantwoordelijk voor de eerste fase van de opbouw.

Daarbij zijn de rollen van Mvogo en Boscagli het meest noemenswaardig. Keeper Mvogo, gehuurd van RB Leipzig, werd specifiek gehaald vanwege zijn voetballende kwaliteiten en verdediger Boscagli ontpopt zich dit seizoen meer en meer als een prima opbouwer. Door de vaak hoge positionering van Dumfries en Max komen zij in de eerste fase van de opbouw minder vaak aan de bal. Wanneer PSV achterin opbouwt, schuiven de aanvallend ingestelde backs naar voren en laat Rosario of Sangaré zich inzakken tot bijna naast de centrumverdedigers. Vervolgens probeert PSV de buitenste middenvelders, vaak creatievelingen als Mario Götze en/of Mohamed Ihattaren, in de as van het veld tussen de linies vrij te krijgen en zorgen de diepe spitsen voor de diepgang. De benodigde breedte in het spel van PSV wordt gecreëerd door Dumfries en Max.

Ajax zal er dus veel aangelegen zijn om de creatieve en meest balvaardige spelers van de Eindhovense opponent niet in balbezit te laten komen. Verdedigend sterke, maar aan de bal minder comfortabele middenvelders Rosario en Sangaré zullen door Ajax waarschijnlijk hoog onder druk gezet worden om de pass richting spelers als Götze of Ihattaren onmogelijk te maken.

Het aanvalsspel

Voor Ajax, dat zondag in de Johan Cruijff ArenA hoogstwaarschijnlijk vanaf het eerste moment hoog druk zal willen gaan zetten op PSV, zal het belangrijk zijn om de bal middels dit vroege en hoge drukzetten ook direct te winnen. Als PSV de bal namelijk bij de creatieve voorste mensen weet te krijgen, laat het spel van de ploeg van Schmidt zich namelijk het beste typeren als dynamisch en doelgericht. Na Ajax en AZ is PSV de ploeg die dit Eredivisie-seizoen het meeste scoorde. Tot dusver deed het team van Schmidt dat 33 keer. PSV zoekt altijd de snelste weg naar voren en aarzelt niet om - wanneer hier ruimte voor is - met veel mensen ten aanval te trekken.

Doorgaans gebeurt dit via een snelle kantwissel richting één van de hoog gepositioneerde backs. Maar met twee creatieve middenvelders in de as, kort onder de twee spitsen, kan PSV ook centraal met snelle en soms oogstrelende combinaties gevaarlijk worden. In dit geval bewegen de offensieve PSV-ers veel en maken zij ondanks de drukte in de as ruimte voor elkaar. Een spits laat zich bijvoorbeeld uitzakken of trekt naar buiten, waarna iemand anders in de door hem gemaakte ruimte trekt. Ook direct na balwinst is dit een veelvuldig beproefd recept van de ploeg van Schmidt. Snelle mensen als Donyell Malen, Cody Gakpo of Noni Madueke worden, als hier ook maar een beetje ruimte voor is, direct gelanceerd en kunnen vervolgens gevaarlijk worden. Zodoende ziet het huidige aanvalsspel van PSV er behoorlijk anders uit dan in de jaren met aanspeelpunt Luuk de Jong in de spits het geval was.

Waar de combinaties door de as van het veld - ondanks de dynamiek - voor Ajax nog wel te verdedigen moeten zijn door goed lezende spelers als bijvoorbeeld Daley Blind, Noussair Mazraoui en Davy Klaassen, zal het directe spel met snelle ballen in de diepte de Amsterdammers hoogstwaarschijnlijk meer problemen opleveren. Van Blind is zijn gebrek aan snelheid algemeen bekend, terwijl ook compagnon Perr Schuurs niet uitblinkt in zijn snelheid op de eerste meters.

Met een diepe bal achter de Ajax-verdediging bleken dit seizoen niet alleen Liverpool en Atalanta Bergamo gevaarlijk te kunnen worden. Ook mindere Goden als bijvoorbeeld Fortuna Sittard, Willem II, FC Utrecht en Vitesse stichtten op deze manier al veel gevaar tegen Ajax. Het directe spel van PSV en de snelle mensen die de Eindhovenaren voorin weten te brengen, zullen dan ook allesbehalve een geruststellend gedachte zijn voor Ten Hag en zijn technische staf. Zaak is natuurlijk om de diepe bal richting de rappe aanvallers eruit te halen, maar is dit zeker kort na balverlies niet altijd haalbaar. Mogelijk kan het daarom ook helpen om bijvoorbeeld Blind door te schuiven naar het middenveld en Lisandro Martínez centraal achterin op te stellen. Zodoende bouwt Ajax toch iets meer controle in en kan de ploeg zich beter wapenen tegen het directe spel van PSV.

Verdedigende organisatie

De offensief ingestelde backs Dumfries en Max zijn in balbezit een gigantisch wapen van PSV. Dumfries door zijn kracht en loopvermogen en Max door zijn verfijnde linkerbeen. Maar het feit dat de vleugelverdedigers van PSV bijna de gehele wedstrijd zo diep staan, biedt in de omschakeling wel kansen voor Ajax, bijvoorbeeld voor snelle buitenspelers als Antony en Quincy Promes. Wanneer PSV voorin namelijk de bal verliest, ligt er in de tegenstoot voor de opponent ruimte om uit te breken. Het is een serieuze kwetsbaarheid van PSV, waar de ploeg mede door het inbouwen van controle met middenvelders Rosario en Sangaré en de snelheid van centrumverdediger Teze op in probeert te spelen.

Karakteriserend voor de ploegen die Schmidt onder zijn hoede heeft gehad, is ook PSV uitgegroeid tot een heuse pressing-machine. Direct na balverlies proberen de Eindhovenaren met de dichtstbijzijnde mensen op volle kracht het balbezit terug te winnen. Het is een tijd- en kracht rovende tactiek die er onder meer voor zorgde dat Schmidt in de eerste seizoenshelft veel sterkhouders noodgedwongen rust moest geven en soms meer dan hem lief was moest rouleren in zijn basiselftal. Voor de winterstop zorgde de extreme speelstijl ook vaak voor een behoorlijk verval in de tweede helft van wedstrijden. Maar naarmate het seizoen vorderde werden de PSV-ers wel fitter en begrepen zij beter wat hun trainer van hen verlangde. Zodoende is de snelle omschakeling inmiddels één van de grote krachten van PSV.

Het felle drukzetten na balverlies wil overigens niet direct zeggen dat PSV ook altijd heel erg hoog drukzet. Zelfs tijdens wedstrijden varieert de ploeg van Schmidt in het hoog vastzetten van een tegenstander en het inzakken rond de middenlijn. Dit laatste is nodig om de PSV-ers soms even op adem te laten komen na al het felle drukzetten. Als PSV er wél voor kiest om de boel hoog op het veld vast te zetten, gebeurt dit afwisselend met twee spitsen die doorgaan op het centrale duo van de tegenstander, of één van de buitenste middenvelders die doorstapt.

In beide gevallen zorgen de backs, centrumverdedigers en controlerende middenvelders er middels doordekken voor dat PSV overal op het veld één tegen één komt te staan en de tegenstander bij de keel wordt gegrepen. Op dit gebied zal zondag aan Ajax' zijde dus veel worden verlangd van spelers als Blind, Ryan Gravenberch, Klaassen en eventueel Mohammed Kudus. Hun opbouwende, vrijlopende en technische kwaliteiten kunnen de sleutel zijn tot het onder de druk van PSV uitvoetballen.

Vermoedelijke opstelling PSV:

Mvogo; Dumfries, Teze, Boscagli, Max; Rosario, Sangaré; Götze, Ihattaren; Malen, Gakpo.

Conclusie

PSV heeft onder Schmidt de afgelopen maanden een knappe ontwikkeling doorgemaakt. De gewenste filosofie van de Duitse oefenmeester is de PSV-ers meer en meer eigen geworden en het spel vertoonde in de weken voor de korte winterstop een stijgende lijn. In de eerste Eredivisie-topper van dit seizoen zal Ajax zondagmiddag moeten waken voor het directe spel, de snelle aanvallers van PSV en de ruimte die de Eindhovenaren graag achter de defensie van de tegenstander bespelen.

Kansen liggen er voor koploper Ajax natuurlijk ook, bijvoorbeeld in de omschakeling na een balverovering. Maar hierbij zullen de Amsterdammers - evenals in de opbouw van achteruit - wel onder de felle druk van PSV uit moeten zien te spelen. Zodoende bevat Ajax - PSV veel ingrediënten om zondag uit te groeien tot een geweldig voetbalgevecht tussen de twee beste clubs van het land, met als inzet de koppositie in de Eredivisie.

Thijs Zwagerman (Twitter: @ThijsZwagerman | e-mail: t.zwagerman@ajaxshowtime.com)