Ajax verloor zondag voor het eerst dit Eredivisie-seizoen op bezoek bij FC Groningen. Niet voor het eerst deze competitie was het veldspel van de Amsterdammers stroperig. Volgens trainer Erik ten Hag speelt het middenveld hierin een grote rol. Daarom een analyse van het Ajax-middenveld naar aanleiding van de verliespartij in Groningen en de alternatieven die Ten Hag mede door komst van Davy Klaassen voor handen heeft.

'Middenblok is de kop van je elftal'

Op de persconferentie van afgelopen donderdag gaf Ten Hag open aan waarin hij vindt dat Ajax zich het meest moet ontwikkelen. Ondanks drie zeges in de eerste drie competitiewedstrijden stemde het veldspel van de Amsterdammers regelmatig ontevreden. Ten Hag vertelde dat dit volgens hem kwam doordat het middenveld-duo Edson Álvarez - Ryan Gravenberch vanwege fitheidsklachten bij de laatstgenoemde uit elkaar viel.

'We hebben de hele voorbereiding met een bepaald blok op het middenveld gespeeld. Dan is het heel vervelend als een hele bepalende speler, Ryan, wegvalt. Hij heeft zich in de voorbereiding goed geëtaleerd. Dan (zonder hem, red.) zie je dat het opbouwspel in de afgelopen wedstrijden wat stroperig is, terwijl dat in de voorbereiding juist heel erg goed ging. Het middenblok is de kop van je elftal en is strategisch heel belangrijk. Het wordt daar bedacht en daar moeten we naar terug’, aldus Ten Hag, die voorafgaand aan FC Groningen - Ajax dus ongetwijfeld blij zal zijn geweest dat hij zowel over Álvarez als Gravenberch kon beschikken. Gravenberch was weer helemaal fit, terwijl Álvarez kon spelen doordat de rode kaart die hij tegen Vitesse kreeg door de tuchtcommissie van de KNVB werd geseponeerd.

Spel tegen FC Groningen

Met Álvarez en Gravenberch - vooralsnog het gedroomde middenveld-blok van Ten Hag - in Groningen aan de aftrap werd Ajax absoluut niet verlost van het stroperige veldspel. FC Groningen, spelend in een 4-2-3-1-formatie, zakte grotendeels in en hanteerde een vergelijkbare tactiek als Sparta Rotterdam in de eerste competitiewedstrijd tegen Ajax deed. Laag op het veld mochten centrumverdedigers Jurriën Timber en Daley Blind, evenals de uitzakkende Álvarez of Gravenberch, in de as vrijuit aan de bal komen. Aan de zijkanten gold vaak hetzelfde voor backs Noussair Mazraoui en Nicolás Tagliafico, bij wie meestal veel ruimte lag. Het probleem was echter dat de vrije Ajacieden aan de bal nauwelijks afspeelmogelijkheden hadden, doordat FC Groningen gegroepeerd inzakte en in de as van het veld op de eigen speelhelft amper ruimte weggaf.

Het georganiseerd inzakken tegen Ajax is echter al jaren een veel beproefd recept van veel Eredivisie-clubs en Ajax moet het dan ook aan zichzelf wijten dat het zondag voetballend niet bij machte was om de Groningse organisatie te kraken. Wanneer de Amsterdammers achterin enkele keren rondspeelden, bleek FC Groningen namelijk best bereid om wat hoger druk te zetten. Onder deze eerste fase van druk voetbalde Ajax, met name in de eerste helft dankzij goede passes van doelman André Onana en in mindere mate Timber en Blind, zich nog regelmatig uit. Dat er vervolgens geen serieus gevaar gecreëerd werd, kwam hoofdzakelijk door de keuzes die de Ajax-middenvelders aan de bal maakten en de technische uitvoering van acties in balbezit. Álvarez en Promes vielen enkele keren in negatief opzicht op met slordige passes en slechte aannames. Als deze handelingen wel juist zouden zijn uitgevoerd, had Ajax middels verzorgd combinatiespel diverse malen tot serieuze kansen kunnen komen. De matige uitvoering bij bijvoorbeeld Álvarez en Promes voorkwam echter dat uit een kansrijke situatie ook daadwerkelijk een kans gecreëerd kon worden.

In het geval van de beter spelende Gravenberch ging het tegen FC Groningen hoofdzakelijk om de keuzes die hij maakte. Als Ajax onder de eerste druk van Groningen uitspeelde en op het middenveld met wat ruimte in balbezit was, maakte Gravenberch enkele keren een onnodig gehaaste keuze om voorwaarts te spelen. De jonge middenvelder probeerde aanvallers dan bijvoorbeeld met een crossbal achter de Groningen-verdediging te bedienen, terwijl het simpel inspelen van een opkomende back met minder risico waarschijnlijk tot een hoger rendement zou leiden. Natuurlijk siert het de creatieve Gravenberch dat hij niet doorgaans kiest voor de makkelijkste optie en juist risico in zijn spel legt, waarmee hij normaal gesproken ook kansen creëert. Maar zeker in een wedstrijd waarin het voetballend niet vloeiend loopt, zoals zondag op bezoek bij FC Groningen, is het soms waardevoller om de bal iets langer in de ploeg te houden en geduldiger te zoeken naar een weg voorwaarts. Daarnaast ging Gravenberch ook niet vrijuit in aanloop naar de enige treffer van de wedstrijd. De middenvelder verloor gemakkelijk een duel van FC Groningen-speler Ahmed El Messaoudi en zag enkele seconden later Remco Balk het enige doelpunt van de wedstrijd scoren.

Middenveldopties

‘Als we nu één wedstrijd geen kansen creëren en niet scoren, is er geen reden om direct alles overboord te gooien. Maar we hebben natuurlijk ook andere opties, dat is duidelijk’, aldus Ten Hag na afloop van FC Groningen - Ajax. Nu de Amsterdammers afgelopen zondag ook met het door Ten Hag gedroomde duo Álvarez - Gravenberch niet goed uit de verf kwamen en Promes vooralsnog ook niet voldoet als aanvallende middenvelder, is het gerechtvaardigd om te bekijken welke opties Ajax nog meer heeft op het middenveld.

Lisandro Martínez lijkt voor Ten Hag voorlopig geen serieuze optie als middenvelder. ‘Het is een verdediger, zo hebben we hem ook gehaald uit Argentinië’, zei de oefenmeester zondagavond bij Rondo. Volgens Ten Hag is Martínez niet dynamisch genoeg voor een rol op het middenveld. ‘Vorig jaar heeft hij ook heel veel wedstrijden als middenvelder gespeeld en viel hij goed in de balans met Hakim Ziyech en Donny van de Beek, maar Martínez is niet degene die heel veel meters maakt. Voetballend gezien past hij wel op het middenveld, maar in het spel dat wij willen spelen - met dynamiek - past hij daar minder.’

Waar Martínez voor Ten Hag dus voorlopig (nog) geen optie is, heeft de Ajax-trainer met de terugkeer van Klaassen, die voor elf miljoen euro is overgekomen van Werder Bremen, wel een extra smaak om zijn middelste linie vorm te geven. Tel daarbij ook nog de aanwezigheid van Mohammed Kudus, die als vervanger van Gravenberch veel indruk maakte tegen RKC Waalwijk en Vitesse, op en het is duidelijk dat de middenveldpuzzel voorlopig nog niet gelegd is.

Sinds deze voorbereiding is Álvarez elke wedstrijd verzekerd geweest van een plek op het middenveld. De Mexicaan groeit zichtbaar in zijn rol en is belangrijk in het bewaken van de balans op het middenveld. Ten Hag lijkt het vooralsnog noodzakelijk te vinden om juist naast een creatief maar risicovol brein als Kudus of Gravenberch de meer degelijke Álvarez op te stellen. In combinatie met Promes als aanvallende middenvelder is dit in de eerste weken van het nieuwe Eredivisie-seizoen het Ajax-middenveld geweest. Met balansbewaker Álvarez, creatieveling Kudus of Gravenberch en de dynamische Promes lijkt dit middenveld op papier uitstekend in elkaar te zitten, maar tegen compact verdedigende tegenstanders blijkt Ajax in deze samenstelling wel te veel afhankelijk van de impulsen van Kudus of Gravenberch. Zowel Álvarez als Promes creëren zelfstandig te weinig gevaar in aanvallend opzicht.

Klaassen lijkt geen speler die Ajax voor de reservebank heeft aangetrokken. De voormalig aanvoerder van de Amsterdammers kwam in zijn eerste Ajax-periode tot 55 doelpunten in 180 wedstrijden en heeft zijn waarde als aanvallende middenvelder ruimschoots bewezen. Ogenschijnlijk meer dan Promes lijkt Klaassen gevoel te hebben voor het bespelen van de ruimtes en duikt hij middels slimme loopacties voortdurend op kansrijke plekken rondom het vijandelijke doel op, zoals Van de Beek dit als aanvallende middenvelder onder Ten Hag ook voortdurend deed. Veel creativiteit hoeft Ajax echter ook niet van Klaassen te verwachten, want evenals Promes is hij een aanvallende middenvelder die veelal door anderen in stelling gebracht zal moeten worden. In combinatie met creatieve invloeden van Kudus of Gravenberch en de meer verdedigend denkende Álvarez zou dit middenveld echter zomaar kunnen gaan renderen.

Een andere optie is dat Klaassen gaat spelen op de plek die Ten Hag vooralsnog blindelings aan Álvarez toevertrouwt: de rechtshalf-positie. Klaassen heeft bij Werder Bremen zijn meeste wedstrijden gespeeld in een vergelijkbare rol en is door zijn spelinzicht dan ook zeker een optie als rechtermiddenvelder. In voetballend opzicht brengt de aanvallendere ingestelde Klaassen waarschijnlijk meer dan Álvarez, terwijl hij door zijn spelinzicht ook zou kunnen dienen als balansbewaker op een mogelijk middenveld met Kudus of Gravenberch en Promes als aanvallende middenvelder.

Een ander alternatief is dat Ten Hag het aandurft om met zowel Gravenberch als Kudus in het controlerende blok op het middenveld te spelen. Zeker tegen verdedigend compact spelende tegenstanders zoals Ajax die tot dusver heeft getroffen met Sparta Rotterdam en FC Groningen kan de creativiteit van Gravenberch en Kudus doorslaggevend zijn in een poging om de compact georganiseerde verdediging van een opponent te kraken. Met daarnaast de dynamische en slim lopende Klaassen als aanvallende middenvelder zou Ajax voor veel clubs een onvoorspelbare en moeilijk te verdedigen ploeg worden.

Met Gravenberch, Kudus en Klaassen zou het middenveld ook nog zodanig kunnen worden ingericht dat Kudus als meest aanvallende middenvelder speelt en Klaassen naast Gravenberch wordt geposteerd. Als aanvallende middenvelder maakte Kudus in de voorbereiding veel indruk tegen Wolfsberger AC, terwijl de ervaren Klaassen meer oog heeft voor de restverdediging. Veel meer dan de soms nog druistige Kudus geldt de routinier als iemand die de balans op het middenveld kan bewaken. Ten Hag kennende zal de Ajax-trainer deze optie, met name op Champions League-niveau, aantrekkelijker vinden dan een middenveld met Gravenberch én Kudus in de controle. Kudus vult de positie van aanvallende middenvelder op vergelijkbare wijze in als Hakim Ziyech dit vorig jaar deed en moet het veel meer hebben van zijn kwaliteiten als spelmaker en dribbelaar dan dat hij geldt als lopende middenvelder, zoals Promes en Klaassen spelen als aanvallende middenvelders.

Conclusie

Na het opnieuw matige veldspel van Ajax afgelopen weekend en de komst van Klaassen lijkt het aannemelijk dat Ten Hag het Ajax-middenveld binnenkort met andere poppetjes gaat inrichten. Met Álvarez, Gravenberch, Kudus, Promes en Klaassen heeft Ten Hag vijf basisspelers voor drie posities in de gelederen, terwijl in de hiërarchie kort achter dit vijftal ook Jurgen Ekkelenkamp, Lisandro Martínez en in mindere mate Kenneth Taylor wachten op hun kans. De komende weken zullen er daarom keuzes gemaakt moeten worden wat betreft de middenveld-puzzel. Daarmee is de zoektocht naar het vinden van een juiste mix tussen creativiteit, dynamiek en verdedigende balans voorlopig nog niet ten einde.

Thijs Zwagerman (Twitter: @ThijsZwagerman | e-mail: t.zwagerman@ajaxshowtime.com)