Het leek zo’n mooi plan: met een zusterclub in Kaapstad zou Ajax vele Zuid-Afrikaanse naar Amsterdam kunnen halen. Het eindresultaat in de praktijk blijkt mager. Slechts vier spelers – Steven Pienaar, Eyong Enoh, Thulani Serero en Lassina Traoré - haalden met succes Ajax in Amsterdam. Inmiddels lijkt het einde van de samenwerking met Ajax Cape Town nabij. Jonathan Ursem, hoofdredacteur van Nieuwe Revu, schreef er een boek over: Ajax in Afrika.

Waarom heb je ervoor gekozen om een boek te schrijven over Ajax Cape Town?

‘Dat heeft er vooral mee te maken dat ik vierenhalf jaar – tussen 2012 en 2016 - in Kaapstad heb gewoond. Vanuit Nederland was ik al een groot fan van Ajax en dan ligt het voor de hand dat je daar ook weleens naar een wedstrijd gaat. In die tijd heb ik Ajax Cape Town gevolgd en daarna ben ik het blijven volgen. Dat komt puur omdat het Ajax heet en het daardoor een band met Nederland heeft. Er hebben ook geregeld Nederlandse spelers en trainers gezeten. Dat was eigenlijk de aanleiding voor het boek.

Ik heb me altijd wel betrokken gevoeld bij de club. Voor ander media heb ik ook weleens mensen geïnterviewd. In de vriendengroep in Kaapstad zaten mensen die bij Ajax zaten. De Nederlandse gemeenschap in Kaapstad is klein en hecht, dus dan kom je elkaar gauw tegen. Zo zag ik Sander Westerveld en Foppe de Haan regelmatig.’

Een paar weken geleden kwam Ajax Cape Town vol in het nieuws. Trainer Andries Ulderink en technisch directeur Hans Vonk waren plots vertrokken bij de club. Hoe is de situatie nu?

‘Vonk en Ulderink zijn opgestapt, dat heb ik nog in het boek mee kunnen nemen. Het betekent dat het Nederlandse management dat vanuit Amsterdam naar voren is geschoven weg is.’

Dat zal ook gevolgen hebben voor de relatie tussen Ajax en Ajax Cape Town. Hoe ziet de toekomst er nu uit?

‘De relatie is heel erg slecht. De voorzitter die er nu zit – Ari Efstathiou – heeft 49 procent van de aandelen in handen. Van der Sar zegt in het boek dat Hans Vonk een grote rol zou krijgen bij de club en daarmee bedoelt hij dat Vonk de voorzitter zou moeten worden. Vonk is nu echter weg en daarmee is Amsterdam de grip op de club kwijt. Ze hebben een meerderheid van de aandelen – 51 procent – maar de afstand is heel lastig. Ze kunnen niet dagelijks meekijken met wat er gebeurt op de club. Nu Ajax de grip op de club kwijt is, verwacht ik dat de club aan het eind van het seizoen de aandelen zal verkopen.’

En dat betekent dat Ajax de stekker trekt uit Ajax Cape Town, waardoor het na twintig jaar einde verhaal is?

‘Dat denk ik wel. De club zal wel blijven bestaan, maar niet meer onder de Ajax-vlag. De huidige voorzitter had voordat hij Ajax startte al een voetbalclub. Daar is Ajax Cape Town uit voortgekomen. Op zich heeft hij wel ervaring met het leiden van een voetbalclub, dus ik denk dat hij dat zal blijven doen. Maar dan wel los van Ajax.’

Tijdens het lezen van het boek kreeg ik vaak het idee: had Ajax niet meer macht moeten uitoefenen in Kaapstad? De club heeft bijvoorbeeld haast ieder jaar een andere trainer en vaak richt de club zich op de korte termijn. Was er bijvoorbeeld geen trainer te vinden voor de lange termijn bij Ajax Cape Town?

‘Ulderink had wel net zijn contract verlengd. Hij had eerst een contract om het seizoen af te maken, maar daarna heeft hij zijn contract verlengd. Maar ook bij hem zie je dat er dingen gebeuren binnen de club, waardoor een trainer denkt: dan hoeft het niet meer. Het heeft er vooral mee te maken dat een langetermijnvisie en continuïteit helemaal niet aanwezig zijn. Dat heeft voor een deel te maken met hoe Zuid-Afrika werkt. Het is vooral gericht op de korte termijn. Er wordt weinig geïnvesteerd in de structurele dingen. Niet alleen bij Ajax, maar meer in zijn algemeenheid in Zuid-Afrika. Van der Sar zegt ook: wij hebben daar in het afgelopen jaar niet genoeg tijd en geld in geïnvesteerd. Dat zegt eigenlijk wel genoeg.’

Had Ajax achteraf meer aandacht moeten besteden aan Ajax Cape Town?

‘Het klonk heel logisch om Hans Vonk naar voren te schuiven, als de man uit Amsterdam. Vonk is ook een man met een flinke statuur in Zuid-Afrika, hij geniet daar echt wel het respect. Alleen: hij kon niet zo goed met de voorzitter en die man is in het dagelijks leven de baas. Als dat niet botert, is Vonk diegene die aan het kortste eind trekt. De voorzitter die er nu zit, is eigenlijk niet de juiste man op de juiste plek.’

‘Stel dat de club nu promoveert, wordt het gat met de Eredivisie kleiner door het hogere niveau en meer weerstand. Ajax heeft het laten gebeuren. Ze hadden moeten zeggen: Vonk en Ulderink blijven zitten en als er iemand weggaat, is het de voorzitter. Dat hebben ze niet gedaan en dat geeft wel aan hoe ze erin staan. Niet laconiek, maar wel iets te los. Er is ook geen enkele directeur die Ajax Cape Town in zijn portefeuille heeft.’

Waarom heeft de club dan niet gewoon gezegd: Voorzitter, bedankt voor je bewezen diensten, maar we zetten een ander op jouw plek.

‘Ja, dat kan. Maar dan moeten ze hem wel uitkopen. Hij heeft 49 procent van de aandelen, dan wordt het een duur grapje. Een aantal jaar geleden was er een machtsstrijd tussen Efstathiou en de Comitis-familie, zij hadden samen de aandelen in bezit. Uiteindelijk heeft de familie Comitis de aandelen verkocht aan Efstathiou. Bij de familie Comitis lag echter het meeste voetbalverstand en men lag ook in Amsterdam het beste. Binnen die machtsstrijd is eigenlijk de verkeerde familie vertrokken.

Alsof het niets is, zijn ze een paar kilometer verderop een nieuwe club begonnen: Cape Town City. Die club heeft inmiddels veel meer fans dan Ajax Cape Town en speelt wel op het hoogste niveau. Op dat moment had iemand moeten ingrijpen en zeggen: de familie Efstathiou gaat weg en we gaan verder met de familie Comitis.’

Stel dat er geen machtsstrijd zou zijn geweest tussen Efstathiou en Comitis: hoe had de club er nu voorgestaan? Had de club nog wel op het hoogste niveau gespeeld?

‘John Comitis, die destijds voorzitter was, zegt dat als hij er nog had gezegen ze zeker niet gedegradeerd waren. Daar valt wat voor te zeggen. Anderzijds heeft Cape Town City nu een slecht seizoen en hebben ze lang in de degradatiezone gehangen. De eerste drie seizoenen hebben ze wel steevast in de top vier of vijf gestaan.’

Bij Cape Town City staat oud-Ajacied Peter Leeuwenburgh onder contract. Is het niet vreemd dat hij daar speelt en niet bij Ajax Cape Town?

‘Leeuwenburgh vindt zelf van niet, ik wel. Ajax had ook kunnen zeggen: jij gaat op doel staan bij Ajax Cape Town. Zijn contract liep af in Amsterdam en toen is hij naar Kaapstad gegaan, maar wel naar de concurrent. Dat zijn gekke dingen die gebeuren. Je ziet ook dat er nu twee Nederlanders spelen bij Ajax Cape Town, waarvan de één de voormalig derde keeper is van FC Twente en de ander komt van SV Spakenburg. Dat geeft ook wel aan wat het niveau is, terwijl je er vroeger types als Foppe de Haan, Hans Vonk en Sander Westerveld had rondlopen.’

Ajax Cape Town is uiteindelijk gedegradeerd nadat de club flink wat punten in mindering kreeg nadat het meerdere duels met Tendai Ndoro had gespeeld. Die speler speelde voor drie clubs in een seizoen, hetgeen tegen de regels is van de FIFA. Wie valt nou eigenlijk het meest te verwijten?

‘Dat is gek, hè? Ten eerste denk ik Ari Efstathiou, de voorzitter. Hij had dit gewoon moeten weten. Als je in de voetbalwereld werkt, moet dit parate kennis zijn. Zo niet, kun je ook je advocaat om advies vragen. Efstathiou zegt dat de FIFA-regel heel onduidelijk is, maar dat is echt onzin. De regel is zo helder als maar zijn kan. In den beginne is het zijn fout geweest.’

Anderzijds is hij wel hard genaaid door de competitieleiding. Als hij zijn spelerspas krijgt en men zegt dat hij speelgerechtigd is, is het flauw om daarna te zeggen: het mocht toch niet. Dan moet je eigenlijk zeggen: we gedogen dit, omdat wij die fout hebben gemaakt.

Een van de problemen in het Zuid-Afrikaanse voetbal is dat de voorzitter van de competitie een eigen club heeft: Orlando Pirates. Dat is ook niet helemaal zuiver gegaan. Die club is de club geweest die protest heeft ingediend. Daarna heeft de competitieleiding haar eigen commissie die de vergunning heeft gegeven teruggeroepen. Je kunt bijna zeggen: Afrikaanse toestanden.’

Steven Pienaar kan gezien worden als een van de meest succesvolste spelers die overkwam van Ajax Cape Town. De Zuid-Afrikaan tussen 2001 en 2006 in Amsterdam.

Toch leek het juist de laatste tijd erg de goede kant op te gaan. Ajax Cape Town heeft een nieuwe jeugdopleiding, genaamd Lambda, gehuisvest op Ikamva (‘De Toekomst’ in het Xhosa) Het lijkt mij een geweldig plan, een internaat. Spelers kunnen er eten en slapen en komen meer tot rust dan in de townships. Alleen: wat is dan nu het nut nog voor Ajax Amsterdam?

‘Als de banden verbroken worden, heeft het geen enkel nut meer. Als je het positief bekijkt, kun je zeggen: ze investeren in de jeugd en dat is met de blik op de lange termijn. Anderzijds: Ajax Cape Town zou bekend staan om een goede jeugdopleiding, maar van de vier spelers die met succes van Kaapstad naar Amsterdam zijn gegaan, kwam er maar één uit de jeugdopleiding van Ajax Cape Town: Thulani Serero. De rest was gescout of getransfereerd. Het is verder wel een goed en nobel initiatief. In Amsterdam hebben ze niet eens een internaat, dus misschien lopen ze wel voor. Het is gebouwd in de tijd dat Vonk er zat en Ajax dacht er nog lang te zitten.’

Is het dan eigenlijk niet heel ‘gek’ dat één akkefietje er nu voor zorgt dat het hele plan in duigen valt? Kan Ajax niet beter een vervanger voor Vonk aanstellen?

‘Er zijn meer scenario’s mogelijk. Je kunt ook zeggen: we kopen de familie Efstathiou uit en gaan vol investeren. Alleen in de toelichting op de halfjaarcijfers van de Ajax NV staat dat de directie “een strategische heroriëntatie” overweegt in het belang in Kaapstad. Dat is managementtaal voor: we houden het voor gezien en we verkopen het. Het kan bijna niet anders dan dat dat het betekent.’

Zou het zonder de ruzie van Vonk ook niet logisch zijn geweest om ermee te stoppen? Vier spelers – Serero, Pienaar, Enoh en Traoré – in 21 jaar is geen bijster groot succes.

‘Iedereen die ik heb gesproken, ook de huidige voorzitter van Ajax Cape Town, maar ook Edwin van der Sar en Maarten Oldenhof – die algemeen directeur was ten tijde van de beursgang en de investering in Kaapstad – zegt dat het niet genoeg is. Het is op geen enkele manier een succes te noemen. Financieel niet en ook sportief niet.’

‘Als je puur naar de cijfers kijkt, zijn het vier spelers in 21 jaar. Serero kwam uit de jeugd, Enoh was getransfereerd en Pienaar en Traoré zijn door Ajax Amsterdam gescout en naar Kaapstad gestuurd totdat ze achttien waren. De oprichting in Kaapstad was echt vanuit het idee dat er op ieder continent een Ajax moest komen. Zuid-Afrika was dan het eerste land. Was het een succes? Nee. Was het, het waard? Nee. Ik moet wel zeggen dat als Traoré over drie jaar voor tachtig miljoen naar Real Madrid vertrekt, je toch kunt zeggen dat je er geld aan over hebt gehouden. Maar dan is Kaapstad vooral een parkeerplaats geweest waar je een talent neerzet tot hij achttien is.’

Lassina Traoré is de laatste speler die overkwam van Ajax Cape Town. Ajax Amsterdam ontdekte de spits in Burkina Faso, maar omdat hij pas vanaf zijn achttiende naar Nederland mocht komen, 'parkeerde' Ajax hem in Kaapstad.

Is het desondanks nog mogelijk dat er spelers van Ajax Cape Town naar Ajax gaan?

‘Sinds Lambda er is, zijn er wel twee spelers die een profcontract hebben gekregen. Maar of zij ooit in Amsterdam komen te spelen, is de vraag. Van één van hen, Kegan Johannes, zei Vonk dat hij zeker het niveau van een club als sc Heerenveen kan halen. Met de juiste middelen misschien ook wel Ajax. De vraag is voor hoeveel je je belang in Ajax Cape Town verkoopt. Dat kan een symbolisch bedrag van één euro zijn, maar ze kunnen ook zeggen: geef ons Johannes en we hebben het er niet meer over. Zo’n creatieve deal van Overmars zou ook weleens mogelijk kunnen zijn. Maar wat er de afgelopen jaren heeft gespeeld, is niet om over naar huis te schrijven. Over de twee talenten die nu bij Ajax lopen – Dean Solomons en Leo Thethani – zei Foppe de Haan ook: “Ik heb geen idee waarom ze er spelen, ze zijn niet goed genoeg”. Ik denk dat ze worden teruggestuurd naar Zuid-Afrika.’

Je vertelde dat Ajax op ieder continent ‘een Ajax’ wilde hebben. Na Zuid-Afrika heeft de club eigenlijk tijdenlang niets gedaan. Pas in de laatste jaren zien we weer samenwerkingen in het buitenland in landen als China, Japan en Australië. Wat vind je ervan dat het zo lang geduurd heeft?

‘Het grote verschil is dat Kaapstad een naamdrager is en daar zijn ze vanaf gestapt. Wat ze nu doen is eigenlijk marketing. Ze kijken naar markten waar potentie is als het gaat om fans, merchandising of om voetbalkennis te verkopen. In Zuid-Afrika is vooral de Premier League heel populair, de Nederlandse Eredivisie volgt niemand. Je moet het hier hebben van voetbaltalent.’

Ajax Cape Town zou er zonder Benni McCarthy niet zijn geweest, zo valt te lezen in het boek. Is Zuid-Afrika wel de juiste keuze geweest? Er zijn Afrikaanse landen die een betere historie hebben als het gaat om voetbaltalenten.

‘Zonder Benni was er inderdaad nooit een Ajax Cape Town geweest. Misschien dat ze dan wel een andere club hadden opgericht. Ik had zelf Nigeria een logische stap gevonden. Ook omdat je toen met Kanu en Finidi Nigeriaanse spelers had rondlopen. Het is een logische plek om naar voetbal te kijken. Oldenhof zei wel dat Zuid-Afrika de structuren beter voor elkaar heeft als het gaat om zaken doen en rechtssystemen. Het is het meest ontwikkelde land van het continent.’

Maar qua voetbal loopt Afrika op sommige fronten behoorlijk achter op Europese landen. Het valt mij op dat het technisch en fysiek vaak in orde is, maar dat ze van tactiek niet veel begrijpen. Wat vind jij daarvan?

‘Het Afrikaanse voetbal staat zo ver af van het Europese voetbal. Wat je zegt, klopt. Technisch en fysiek is het best wel in orde, alleen tactisch en over voetbal kunnen nadenken is heel anders. Toen ik in Kaapstad woonde, sprak ik Westerveld. Hij zei dat als een verdediger bij een 6-0 nederlaag een panna in de eigen zestien maakte, hij toch het idee had een goede wedstrijd gespeeld te hebben. Het is heel lastig voor iemand als Westerveld om zijn verdediging goed neer te zetten.

Gechargeerd gezegd denken zij: we rennen achter de bal aan en we zien wel waar het schip strandt. Het grote plaatje is afwezig. Iemand als Ulderink is – denk ik – tactisch erg goed. Hij heeft er veel op moeten hameren. Hij zei: wees kritisch, stel vragen en begrijp waarom ik iets zeg. Dat was lastig voor de spelers daar.’

En dan lijkt er nu een einde te komen aan het sprookje van Ajax Cape Town. Wat vind je daar zelf van?

‘Voor het boek zou het goed zijn. Toen Ulderink en Vonk vertrokken, was het voor het eerst dat de niet voetbal gerelateerde media over de club berichtten. Ik zou het zelf jammer vinden als de samenwerking er niet meer is. Ik houd van Ajax en van de stad Kaapstad.’

Het boek 'Ajax in Afrika' ligt vanaf woensdag 18 maart in de winkels. De boekpresentatie die op dezelfde dag zou plaatsvinden, is vanwege het coronavirus afgelast.

Bart Veenstra (Twitter: @Bart_Veenstra | e-mail: b.veenstra@ajaxshowtime.com)