Na de nederlaag en het matige spel op bezoek bij FC Groningen, kun je concluderen dat Ajax-trainer Erik ten Hag zijn ideale middenveld nog niet heeft gevonden. In aanloop naar Ajax - PSV analyseren wij de meest aannemelijke opties waarmee Ten Hag de balans op het Ajax-middenveld kan herstellen.

Want dat die balans zondag tegen FC Groningen zoek was, is onmiskenbaar. Het controlerende duo Ryan Gravenberch - Donny van de Beek is in verdedigend opzicht vaak nergens te bekennen en valt negatief op door hun gebrek aan samenwerking. Aanvallende middenvelder Siem de Jong bracht op voetballend vlak daarnaast veel te weinig.

De personele problemen op het middenveld zijn ontstaan door de blessures van Hakim Ziyech en Daley Blind. Ziyech speelde voor zijn blessure namelijk als aanvallende middenvelder, terwijl linkermiddenvelder Lisandro Martínez door de absentie van Blind centraal achterin wordt geposteerd.

De vacature die ontstaat door het geschuif met Martínez, wordt al vrij snel ingevuld door Ryan Gravenberch. De zeventienjarige laat zich voor de winterstop gelden tegen ADO Den Haag, speelt op het trainingskamp in Qatar een goede wedstrijd tegen Club Brugge en behoudt zijn basisplaats zodoende in Ajax’ eerste twee competitiewedstrijden na de winterstop. Tegen Sparta Rotterdam speelt Gravenberch opnieuw prima, maar op bezoek bij FC Groningen speelt hij zijn minste wedstrijd tot dusver.

De jongeling grossiert in balverlies, terwijl zijn grote kwaliteiten normaal gesproken juist aan de bal liggen. In verdedigend opzicht oogt Gravenberch wankel en zijn matige afstemming met collega-middenvelder Van de Beek is mede verantwoordelijk voor beide tegendoelpunten tegen FC Groningen. Met name de tweede Groningse treffer is op het conto van Gravenberch te schrijven. De middenvelder verliest op slordige wijze de bal en schakelt vervolgens slechts op halve kracht om. Sam Schreck krijgt hierdoor alle tijd en ruimte om een voorzet geven en stelt zodoende Ramon Pascal Lundqvist in staat om er 2-0 van te maken.

Zowel Gravenberch als Van de Beek hebben een natuurlijke drang naar voren. Maar hoewel Gravenberch, zo zegt Ten Hag voorafgaand aan de wedstrijd, de controle op het middenveld moet bewaken, blijkt de middenvelder dit lang niet altijd te doen. Het Ajax-middenveld wordt met name voor de rust overlopen en FC Groningen kan daardoor vaak uitbreken. Natuurlijk is het te makkelijk om dit alleen aan Gravenberch toe te schrijven, maar een belangrijk aandeel heeft de rechtspoot hierin wel.

Belang van échte controleur

Van de Beek heeft dit seizoen aangetoond uitstekend te kunnen functioneren als rechtermiddenvelder, maar met Gravenberch naast zich gaat dat de blonde middenvelder afgelopen weekend minder goed af. Pas na het invallen van Carel Eiting, die Gravenberch verving, komt Van de Beek beter in de wedstrijd en is hij actief betrokken bij enkele goede Ajax-aanvallen. Eiting is van nature meer een controleur dan Gravenberch en lijkt meer oog voor de zogenoemde restverdediging te hebben. Zowel Van de Beek als Gravenberch hebben zelf veel drang naar voren en functioneren dus eigenlijk het beste met een type zoals Eiting (of Martínez, die deze rol voor de blessure van Blind op zich nam) naast zich. Eiting is, in tegenstelling tot Van de Beek, Gravenberch en De Jong, een echte passer en voegt met die kwaliteit dus nieuwe, specifieke kwaliteiten aan het Ajax-middenveld toe.

Met controleur Eiting in de ploeg krijgt Ajax tegen FC Groningen na een uur spelen voor het eerst controle over de wedstrijd. Natuurlijk speelt hier ook de opkomende vermoeidheid van de spelers van de thuisploeg een rol bij, maar het is duidelijk dat Ajax met Eiting in de ploeg beter begint te functioneren.

De Amsterdammers zijn verdedigend veel stabieler en beginnen aan de bal eindelijk fatsoenlijk te combineren. Dit leidt tot enkele kansen en in deze fase wordt ook de aansluitingstreffer gemaakt. Het belang van de aanwezigheid van minimaal één betrouwbare controleur wordt daarmee aangetoond. Nu gaat het wat ver om Eiting direct als grote verlosser te bestempelen, want de linkspoot is nog lang geen onomstreden basisspeler. Maar met Eitings kwaliteiten als passing en tactisch inzicht, komt Ajax in Groningen wel beter in de wedstrijd. Toch zal de controlerende middenvelder zich in fysiek opzicht nog wel moeten ontwikkelen. Hij zal nog sterker moeten worden en fit genoeg moeten zijn om negentig minuten in Ajax 1 te maken.

Rol van De Jong

Na zijn drie doelpunten tegen SV Spakenburg, behoudt Siem de Jong tegen FC Groningen zijn basisplaats. De routinier speelt op papier op de plek van Ziyech, maar vult deze positie natuurlijk totaal anders in. Waar Ziyech zich graag laat uitzakken om het spel te maken, blijft De Jong weg en is hij liever het eindstation van de aanval. Met deze manier van voetballen kan De Jong van waarde zijn in een goed draaiend elftal dat enkele creatieve spelers heeft die veel kansen creëren. Maar wanneer het voetballend gezien minder loopt en er juist kansen gecreëerd moeten worden, heb je beduidend minder aan De Jong als basisspeler. Tegen FC Groningen blijkt dit wel. De Jong komt amper in het spel voor en wordt na zijn anonieme optreden na een uur vervangen.

De opties tegen PSV

Optie 1:

Onana; Mazraoui/Dest, Veltman, Martínez, Tagliafico; Van de Beek, Eiting; Tadić, Promes, Babel; Traoré.

Om meer creativiteit en dynamiek aan het middenveld toe te voegen, zou het goed mogelijk kunnen zijn dat Ajax tegen PSV aantreedt zoals het tegen FC Groningen eindigt: met Lassina Traoré in de spits, Quincy Promes als nummer tien, Tadić op de rechterflank en Babel vanaf links. Traoré is balvast, goed in de combinatie, snel en doelgericht. De Burkinees verkeert in goede vorm en lijkt op dit moment de meest aannemelijke optie in de spits bij Ajax. Promes kan als aanvallende middenvelder onder Traoré dan van nut zijn met zijn diepgang, scorend vermogen en voetbaltechnische kwaliteiten, terwijl er op de linkerflank een plekje vrijkomt voor Babel, die daardoor op zijn favoriete positie uitkomt. Tadić is vanaf de rechterflank ook nuttig voor het team, door via combinaties en goede passes kansen te creëren.

Bovendien is het in deze samenstelling mogelijk om Tadić, Promes en Babel veel te laten bewegen en afwisselend in de as van het veld uit te laten komen. Hierdoor is er op het middenveld veel meer dynamiek dan wanneer Ajax met de statische De Jong op de nummer tien-positie speelt. Deze dynamiek maakt Ajax onvoorspelbaar en lastig te verdedigen.

Met de onomstreden Van de Beek als rechtermiddenvelder, lijkt het vervolgens aannemelijk dat Eiting als linkermiddenvelder de kans krijgt tegen PSV. Zoals eerder omschreven heeft Van de Beek een echte controleur naast zich nodig, die hem de vrijheid geeft om zich naar voren te begeven en met de aanval te bemoeien. Gravenberch stelde tegen FC Groningen teleur in deze rol, terwijl Eiting beter lijkt te weten wat er van hem verlangd wordt als controlerende middenvelder. Andere opties voor deze plek, Razvan Marin en Edson Álvarez, vallen vooralsnog tegen en zijn in ieder geval voorlopig voorbijgestreefd door Eiting en Gravenberch. In het geval van Álvarez geldt daarbij dat hij zich inmiddels op de positie van centrumverdediger moet richten.

Optie 2:

Onana; Mazraoui/Dest, Veltman, Martínez, Tagliafico; Gravenberch, Eiting; Babel, Van de Beek, Promes; Tadić.

Wanneer Ajax tegen PSV, zoals in de laatste competitiewedstrijden het geval is, met Tadić in de spits begint, zal de opstelling er weer anders uit gaan zien. Traoré zal dan opnieuw op de bank moeten plaatsnemen. Mogelijk kiest Ten Hag bijvoorbeeld liever voor de ervaring van Tadić dan voor het jonge talent Traoré, bij wie het natuurlijk onzeker is hoe hij zich in een grote wedstrijd zal houden.

Na het teleurstellende optreden van De Jong tegen FC Groningen lijkt hij in ieder geval weer pas op de plaats te moeten maken, waardoor de nummer tien-positie dan weer op een andere manier moet worden ingevuld. Het meest aannemelijke is het dan dat Van de Beek hier gaat spelen, als Tadić tegen PSV in de spits staat. Van de Beek excelleerde vorig seizoen op deze positie en blinkt uit met zijn gevoel voor het bespelen van de ruimtes en het altijd op de juiste plek staan.

Met Van de Beek als aanvallende middenvelder, komt er vervolgens, in tegenstelling tot optie één, wel weer een plaats voor Gravenberch vrij. De jongeling speelde voor de winterstop al veel samen met Eiting bij Jong Ajax en heeft evenals Van de Beek dus een natuurlijke drang naar voren. Met controleur Eiting naast zich kan dit echter minder kwaad en zal Gravenberch meer in zijn kracht spelen, dan wanneer hij puur de verdedigende controle moet bewaken. Aan de bal zal Gravenberch in deze rol waarschijnlijk meer kunnen brengen, doordat hij iets meer risico in zijn spel kan leggen.

Voor Tadić, Promes en Babel is het invullen van hun posities vervolgens gesneden koek. Tadić speelt al ruim een jaar als valse spits, terwijl Promes zo’n beetje dit hele seizoen vanaf de linkerflank komt. Babel zal dan als rechterflankspeler moeten acteren en hoewel dit niet zijn favoriete plek is, kan de Galatasaray-huurling ook in deze rol zijn waarde hebben. Tot dusver is dat er sinds zijn Ajax-terugkeer echter nog niet uitgekomen. Babel lijkt zoekende in zijn positionering en brengt ook aan de bal nog te weinig. Met inmiddels drie wedstrijden in de benen, mag er van de routinier verwacht worden dat hij vanaf nu meer brengt in Ajax 1.

Conclusie

Doordat Ajax geen vergelijkbare spelers als Blind en Ziyech in huis heeft, zullen de spelers gezamenlijk het gemis van deze sterkhouders moeten opvangen. Een belangrijke rol lijkt daarbij in ieder geval weggelegd voor Eiting, die in de opbouw met voorwaartse passing en in verdedigend opzicht met controle het Ajax-middenveld in balans moet houden. Met verder de dynamiek van Van de Beek, Promes, Babel en Tadić en een mogelijke basisplaats voor aanspeelpunt Traoré, heeft Ajax voldoende wapens in huis om PSV zondag in de Johan Cruijff ArenA definitief uit de titelrace te knikkeren.

Thijs Zwagerman (Twitter: @ThijsZwagerman | e-mail: info@ajaxshowtime.com)